Dịch bệnh đã khiến hơn 7.000 người ở thành phố Phật Sơn, miền Nam Trung Quốc nhiễm bệnh, các ca bệnh rải rác ở các thành phố và khu vực lân cận khác trong tỉnh Quảng Đông.
Theo tin tức từ Tân Hoa Xã, Phó thủ tướng Trung Quốc đã đến thăm địa phương bị ảnh hưởng nặng nề và "kêu gọi nỗ lực kiềm chế các ca bệnh ngoại lai và ngăn chặn sự lây lan của Chikungunya cả trong và ngoài các khu vực bị ảnh hưởng". Sự gia tăng nhanh chóng của các ca lây nhiễm trong tỉnh này tại Trung Quốc đã khiến Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh tật Hoa Kỳ phát đi cảnh báo với toàn bộ du khách vào đầu tháng này.
Các quan chức địa phương hiện đang nỗ lực để chống lại sự lây lan của bệnh Chikungunya, sử dụng các biện pháp dịch tễ đã được thử nghiệm để ứng phó với các ca nhiễm cũng như những nỗ lực mạnh mẽ thúc đẩy nhằm giảm số lượng muỗi gây ra do căn bệnh này.
1. Bệnh chikungunya là gì?
Chikungunya là một căn bệnh do virus cùng tên gây ra. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), virus này thường được truyền sang người qua vết đốt của muỗi cái Aedes aegypti và Aedes albopictus bị lây nhiễm. Loài muỗi này cũng được biết đến mang theo các tác nhân gây bệnh khác như sốt xuất huyết Dengue và Zika. Ở một số nơi loài Aedes truyền bệnh giun chỉ.
Chikungunya là một căn bệnh do virus cùng tên gây ra. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), virus này thường được truyền sang người qua vết đốt của muỗi cái Aedes aegypti và Aedes albopictus bị lây nhiễm.
Muỗi Aedes có mặt trên khắp thế giới và có khoảng trên 950 loài. Loài này đẻ trứng rời từng quả trên những diện tích ẩm ướt, ngay trên thành hoặc gần sát với mặt nước, trong những dụng cụ chứa nước tạm thời hoặc những nơi có nước rơi xuống. Chúng chịu được độ khô trong nhiều tháng và chỉ nở khi gặp nước.
Tất cả các loài Aedes ở vùng có mùa đông lạnh có thể sống sót qua thời kỳ này ở dạng trứng. Một số loài đẻ trứng ở vùng ven biển nước mặn và đầm lầy, bị ngập từng thời kỳ do thủy triều lên cao bất thường hoặc mưa to, trong khi một số loài khác đã thích ứng được với việc tưới tiêu trong nông nghiệp. Nơi muỗi Aedes ưa thích là chum vại nước đặt trong hay ngoài nhà, ống máng, kẽ lá, ống nứa, lốp xe hỏng, vỏ đồ hộp,vỏ dừa, chậu cảnh… tất cả những dụng cụ này thường điển hình là nước tương đối trong và sạch.
Các triệu chứng của Chikungunya xuất hiện trung bình từ 4-8 ngày sau khi một người bị muỗi mang mầm bệnh đốt. Những triệu chứng này có thể bao gồm sốt, mệt mỏi và buồn nôn, nhưng triệu chứng tiêu biểu một ca nhiễm Chikungunya là những cơn đau khớp dữ dội có thể kéo dài hàng tháng thậm chí hàng năm.
Chikungunya không lây truyền giữa người với người và hiếm khi là một bệnh gây tử vong. Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature vào tháng 6 ước tính rằng khoảng 35,3 triệu người bị nhiễm bệnh này trên 180 quốc gia và vùng lãnh thổ mỗi năm. Tuy nhiên chỉ có 3.700 ca tử vong xảy ra (tỷ lệ tử vong là 0,01%). Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết, trẻ sơ sinh và người cao tuổi có nguy cơ cao hơn trong việc nhiễm bệnh này.
Hiện tại không có thuốc chữa cho căn bệnh Chikungunya và việc điều trị phụ thuộc vào việc kiểm soát các triệu chứng.
2. Bệnh Chikungunya bùng phát thường xuyên như thế nào?
Theo WHO, sau khi Chikungunya xuất hiện ở Tanzania, các quốc gia khác ở châu Phi và châu Á cũng xuất hiện căn bệnh này. Các đợt bùng phát căn bệnh đã được ghi nhận ở Thái Lan vào năm 1967 và ở Ấn Độ vào những năm 1970.
Năm 2004, một đợt bùng phát lớn của Chikungunya bắt nguồn từ Đông Phi, đặc biệt là ở Đảo Lamu của Kenya, nơi có tới 70% dân số của đảo bị nhiễm bệnh. Căn bệnh sau đó đã lây lan sang các đảo lân cận khác như Mauritius và Seychelles.
Ấn Độ đã đối mặt với một đợt bùng phát bệnh rộng rãi vào năm 2006 khi ghi nhận gần 1,3 triệu ca nghi nhiễm Chikungunya, hầu hết trong số đó đến từ các tỉnh Karnataka và Maharashtra. Năm đó, cũng có một đợt bùng phát Chikungunya ở Sri Lanka và những năm tiếp theo cũng chứng kiến các đợt bùng phát lây nhiễm cho hàng nghìn người ở các quốc gia Đông Nam Á như Singapore và Thái Lan. Tính đến ngày 4/5, đã có hơn 47.500 ca chikungunya được báo cáo ở lãnh thổ đảo La Réunion của Pháp và có "lây nhiễm bệnh liên tục" trên toàn đảo kể từ khi đợt bùng phát bắt đầu vào năm ngoái, theo WHO.
Tại Mỹ, các ca nhiễm được ghi nhận lần đầu tiên ở Florida, Texas, Puerto Rico và Quần đảo Virgin của Mỹ vào năm 2014, theo CDC Mỹ. Đến năm 2015, Chikungunya đã trở thành "tình trạng phải báo cáo cấp quốc gia." WHO đã lưu ý vào năm 2016 rằng, "nguy cơ bùng phát quy mô lớn virus Chikungunya ở Hoa Kỳ được coi là thấp", nhưng các chu kỳ truyền bệnh trong nước không thể được loại trừ hoàn toàn.
3. Tình hình bùng phát hiện tại ở Trung Quốc tồi tệ đến mức nào?
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Trung Quốc (CDC), trường hợp có triệu chứng bệnh sớm nhất được biết đến trong đợt bùng phát Chikungunya ở Trung Quốc vào ngày 16/6. Các ca bệnh trong đợt bùng phát mới nhất tập trung ở huyện Sán Đầu thuộc thành phố Phật Sơn.
Từ ngày 27/7 đến ngày 2/8, khoảng 2.892 ca bệnh Chikungunya mới được báo cáo và 95% số ca này ở Phật Sơn. Số còn lại rải rác ở các thành phố và khu vực khác trong vùng, bao gồm Quảng Châu, Thâm Quyến, Đông Quan và Trung Sơn. CDC Trung Quốc đã thông báo đợt bùng phát năm 2025 là do các ca bệnh ngoại lai.
Với việc virus lây lan toàn cầu, các ca bệnh ngoại lai đã không thể tránh khỏi việc lây truyền đến Trung Quốc. Sự xuất hiện của các vector truyền bệnh địa phương, đặc biệt là muỗi Aedes, những ca bệnh ngoại lai này đã thúc đẩy các chu kỳ lây truyền bệnh tại địa phương, dẫn đến các đợt bùng phát nhỏ, tập trung ở các khu vực bị ảnh hưởng, Liu Qiyong, chuyên gia hàng đầu của CDC Trung Quốc về kiểm soát bệnh truyền qua vector cho biết với thông tấn báo chí.
Kang Min, giám đốc Viện Phòng ngừa và Kiểm soát bệnh truyền nhiễm tại Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh tật tỉnh Quảng Đông đã cảnh báo rằng, mùa lũ và bão hiện tại là nguyên nhân đã làm gia tăng hoạt động của muỗi, làm ảnh hưởng không nhỏ tới nỗ lực phòng ngừa và kiểm soát bệnh tật.
Để ứng phó với đợt bùng phát, các nhà chức trách Trung Quốc đang áp dụng các biện pháp từ kế hoạch COVID-19 của họ, tiến hành xét nghiệm hàng loạt, cách ly cư dân bị nhiễm bệnh và khử trùng toàn bộ nhà dân.
Theo Tân hoa xã, chính quyền Phật Sơn đã chỉ định hàng chục bệnh viện làm trung tâm điều trị và tăng số giường cách ly chống muỗi cho những người nhiễm bệnh lên tới hơn 7.000. Trên khắp miền nam Trung Quốc, các nhà chức trách cũng đã đưa ra những giải pháp như thả cá vào các hồ trong thành phố để diệt loăng quăng, bọ gậy sản sinh ra muỗi, hoặc thả đàn muỗi "voi" không đốt người mà thay vào đó săn lùng muỗi Aedes loại muỗi được biết đến là mang virus Chikungunya.
4. Cách phòng ngừa Chikungunya
Hiện các biện pháp phòng ngừa như loại bỏ các nơi sinh sản của muỗi và giảm mật độ muỗi truyền bệnh kịp thời, là cách chính để ngăn ngừa nhiễm bệnh. Những phương pháp này bao gồm mặc quần áo kín, đốt hương xua muỗi, màn chống muỗi, nhà có cửa chắn muỗi và các phương pháp khác để đuổi muỗi như hóa chất xua tự nhiên hoặc truyền thống như một số dầu thực vật như dầu xả cũng có tác dụng khi xoa trực tiếp lên da hoặc quần áo hay dùng hóa chất tẩm màn, quần áo, phun hóa chất tồn lưu… nhằm tiêu diệt và ngăn ngừa muỗi.
Tại Việt Nam, theo ông Võ Hải Sơn, Cục phó Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), hiện hệ thống giám sát bệnh truyền nhiễm ở nước ta chưa ghi nhận báo cáo trường hợp bệnh Chikungunya từ các địa phương. Tuy nhiên, dịch bệnh Chikungunya đang có xu hướng gia tăng tại một số quốc gia trong khu vực, đặc biệt tại Trung Quốc; trong khi đó, muỗi Aedes truyền bệnh cũng đã lưu hành tại nhiều địa phương ở nước ta, do đó, có nguy cơ cao dịch bệnh xâm nhập vào nước ta thông qua người nhập cảnh mang mầm bệnh và lây lan ra cộng đồng.
Cục Phòng bệnh đang phối hợp chặt chẽ với WHO và các Cơ quan đầu mối quốc gia thực hiện Điều lệ y tế quốc tế theo dõi tình hình dịch bệnh và chia sẻ thông tin tình hình dịch bệnh, các biện pháp phòng chống để kịp thời báo cáo và đề xuất các biện pháp phòng, chống dịch bệnh phù hợp, hiệu quả.
Để chủ động ngăn chặn, phòng chống không để dịch bệnh lan truyền, bùng phát vào nước ta, Cục Phòng bệnh đã chỉ đạo Trung tâm Kiểm dịch y tế quốc tế các tỉnh, thành phố/ Trung tâm Kiểm soát bệnh tật các tỉnh, thành phố tăng cường kiểm dịch y tế tại cửa khẩu nhằm phát hiện kịp thời các trường hợp nghi ngờ, mắc bệnh, mang véc tơ truyền bệnh để quản lý, xử lý ngay tại cửa khẩu; tổ chức giám sát muỗi truyền bệnh, thực hiện xử lý diệt muỗi và loại bỏ loăng quăng/bọ gậy tại khu vực cửa khẩu và cộng đồng dân cư khu vực biên giới và xây dựng kế hoạch phòng chống dịch bệnh Chikungunya tại các cửa khẩu; sẵn sàng nhân lực, vật tư, hóa chất, thiết bị, phương tiện để đáp ứng kịp thời trong trường hợp có dịch xảy ra.
