Số lượng tinh trùng được coi là ít cũng có nhiều loại: Vô tinh: tinh dịch không có tinh trùng do không sản xuất được hay do nghẹt, dễ gây vô sinh. Ít tinh trùng: có ít hơn 20 triệu tinh trùng trong 1ml tinh dịch (trường hợp nhẹ từ 10 đến dưới 20 triệu, trường hợp nặng chỉ có dưới 5 triệu). Tinh trùng yếu, kém di động mặc dù số luợng tinh trùng bình thường. Tinh trùng bất thường, có trường hợp trên 70% tinh trùng bị bất thường.
Tinh trùng là những tế bào rất dễ bị tổn thương. Tinh trùng cần 7 tuần lễ để hình thành và có thể bị hư hỏng do những yếu tố bên ngoài tác động trong suốt quá trình phát triển của nó. Vì vậy người đàn ông có thể có những mẫu tinh trùng khác nhau cả về số lượng cũng như chất lượng nếu như chúng được lấy vào những thời điểm khác nhau. Để bảo đảm kết quả xét nghiệm tinh trùng đồ một cách chính xác, cần lấy mẫu sau khi ngưng quan hệ tình dục ít nhất 3-5 ngày, lấy ngay tại phòng xét nghiệm bằng cách thủ dâm. Tinh dịch tốt phải được hiểu là tốt cả về số lượng cũng như chất lượng. Về lượng, đảm bảo có từ 2-5ml trong một lần xuất tinh, về số bảo đảm trên 20 triệu tinh trùng trong 1ml, di động hơn phân nửa, trong đó hơn 1/3 là bình thường và bạch cầu có trong 1ml tinh dịch ít hơn 1 triệu. Thông thường phải thử 2 mẫu vì số lượng tinh trùng thay đổi trong từng trường hợp.
Tinh trùng khỏe là nền tảng cho chất lượng giống nòi.
Số lượng tinh trùng ít, riêng điều này không có nghĩa là vô sinh. Nhiều người tinh trùng ít nhưng vẫn có thể làm cha, tuy nhiên xác suất thụ thai không cao hoặc cần nhiều thời gian mới thụ thai được. Điều đáng nói là ít tinh trùng lại thường đi với tình trạng tinh trùng kém chất lượng, bất thường hay kém hoạt động. Vấn đề tinh trùng ít có rất nhiều nguyên nhân: Do tiếp xúc hoặc làm trong môi trường có những chất độc hại như: hóa chất diệt côn trùng, tia X, dung môi trong sản xuất sơn, tiếp xúc với các kim loại nặng như chì, thủy ngân, thạch tín... Nghẹt ống dẫn tinh do viêm nhiễm. Xuất tinh ngược dòng hay không xuất tinh đúng lúc cực khoái. Suy tinh hoàn, tinh hoàn lạc chỗ hoặc chấn thương tinh hoàn. Bìu dái có nước, giãn tĩnh mạch thừng tinh, bị biến chứng từ bệnh quai bị...
Làm thế nào để có tinh trùng chất lượng tốt?
Một số biện pháp sau có thể giúp tạo ra tinh trùng khỏe mạnh:
Chế độ ăn uống hợp lý, giàu dưỡng chất: Đó là một chế độ ăn lành mạnh, giàu đạm, trái cây, rau, chất xơ... Một chế độ dinh dưỡng giàu dưỡng chất cung cấp đủ selenium, kẽm, acid folic để sản xuất đủ số lượng tinh trùng và là tinh trùng có chất lượng. Tinh trùng rất nhạy cảm với các chất ôxy hóa, những phân tử ôxy không ổn định có thể làm tổn thương màng tế bào. Nên ăn thực phẩm giàu vitamin chống ôxy hóa như vitamin C và E, những vitamin có tác dụng bảo vệ tinh trùng không bị tổn thương. Ngoài ra, nên bổ sung coenzyme Q10 (lợi ích tối ưu với chất lượng tinh dịch), selen và kẽm (hỗ trợ cho quá trình sinh tinh), vitamin B12 (tăng nồng độ, số lượng và khả năng vận động của tinh trùng).
Giảm stress: Cuộc sống có quá nhiều yếu tố gây căng thẳng và kéo dài có thể ảnh hưởng đến một số hormon cần để tạo ra tinh trùng. Vì vậy nên giải tỏa mọi áp lực căng thẳng trong công việc, gia đình để tạo tinh thần thoải mái, nâng cao chất lượng quá trình sinh tinh.
Vận động thân thể thường xuyên: Bình thường chất lượng tinh trùng của mỗi người bị suy giảm theo tuổi tác. Nhưng nếu nhận biết sớm được điều này và có chế độ sinh hoạt, vận động hợp lý, nam giới có thể kéo dài thời kỳ hoạt động tình dục của mình. Việc tập luyện tốt cho sức khỏe toàn thân và sức khỏe sinh sản, nhưng nên nhớ đừng tập quá sức.
Kiểm soát cân nặng: Lượng mỡ của cơ thể quá nhiều hay quá ít có thể làm cho sự sản xuất các hormon sinh sản bị rối loạn, dẫn đến giảm số lượng tinh trùng và tăng tỷ lệ các tinh trùng bất thường. Hơn nữa, thể chất của mỗi người cũng đóng vai trò quan trọng quyết định nhu cầu và sức khỏe tình dục. Quá gầy hay quá béo đều làm giảm nồng độ testosteron, gây mất hứng thú tình dục và giảm độ cương cứng. Do đó nên duy trì cân nặng hợp lý để có đời sống tình dục lý tưởng nhất. Để có thể sản xuất tinh trùng có chất lượng cao, nên giữ chỉ số khối cơ thể (BMI) trong khoảng 20-25.
Quan hệ tình dục an toàn: Quan hệ tình dục không an toàn làm tăng nguy cơ các bệnh lây truyền qua đường tình dục và các bệnh này lại ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng sản xuất tinh trùng của con người. Điều này là do các tác nhân gây bệnh có thể nhập vào tinh hoàn và ảnh hưởng đến sự sinh tinh. Đôi khi, các tác nhân gây bệnh có thể trực tiếp ảnh hưởng đến ADN của tinh trùng.
Giảm thiểu tiếp xúc với nhiệt độ cao: Đã có những chứng minh về mối liên quan giữa việc tiếp xúc với nhiệt độ cao và giảm số lượng tinh trùng ở nam giới. Vì vậy, nên hạn chế ngâm trong bồn tắm hay tắm vòi sen bằng nước quá nóng, tắm hơi hay để máy tính bảng trên đùi thời gian dài cũng cản trở tinh hoàn sản xuất tinh trùng, thậm chí gây tổn hại cho tinh trùng.
Ngoài ra cần hạn chế tiếp xúc với hóa chất độc hại, không uống rượu, hút thuốc để có tinh trùng khỏe mạnh.