1000 ngày đầu đời - tính từ khi mẹ bắt đầu mang thai đến khi trẻ tròn 2 tuổi – được xem là "giai đoạn vàng" quyết định sự phát triển chiều cao, trí tuệ và sức khỏe lâu dài của trẻ. Đây cũng là lúc não bộ tăng trưởng mạnh mẽ, hệ miễn dịch và tiêu hóa dần hoàn thiện.
Theo TS.BS Hoàng Thị Đức Ngàn, Viện Dinh dưỡng: "Trong giai đoạn 1000 ngày đầu đời trẻ có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất cả về chiều cao và vòng đầu, đồng thời 75–80% cấu trúc não bộ cũng được hình thành. Nếu thiếu hụt dinh dưỡng, đặc biệt là vi chất, hậu quả có thể để lại lâu dài và khó phục hồi."
Dinh dưỡng đầy đủ giúp trẻ phát triển toàn diện trong 1000 ngày đầu đời
Bên cạnh đó 1000 ngày đầu đời là khoảng thời gian quá giá nhất của trẻ. Đây được coi như thời điểm vàng để tạo nền móng vững chắc về dinh dưỡng, chiều cao, trí tuệ, hệ thống miễn dịch,... cho trẻ. Nuôi dưỡng bé thật tốt trong giai đoạn này chính là sự đầu tư đúng đắn nhất để bé lớn lên mạnh khỏe, thông minh, tự tin và hạnh phúc
Những vi chất quan trọng nhất cần được bổ sung đầy đủ
Vi chất | Tác dụng chính | Hậu quả khi thiếu |
Sắt | Tạo máu, phát triển não | Thiếu máu, chậm nhận thức |
Kẽm | Tăng trưởng, miễn dịch | Lùn, hay ốm, biếng ăn |
Vitamin A | Tăng cường thị lực, da, miễn dịch | Khô mắt, dễ nhiễm trùng |
Vitamin D | Giúp hấp thu canxi, phát triển xương | Còi xương, chậm mọc răng |
Iốt | Hình thành hormone tuyến giáp | Thiểu năng trí tuệ |
Canxi | Tham gia cấu tạo xương, răng, điều hòa nhịp tim | Loãng xương, thấp lùn |
Folate (B9) | Hình thành não, ống thần kinh | Dị tật bẩm sinh, thiếu máu |
Vitamin C | Tăng hấp thu sắt, chống oxy hóa | Dễ bầm tím, chảy máu nướu |
Giai đoạn mang thai – bổ sung cho cả mẹ và bé
TS.BS Hoàng Thị Đức Ngàn khuyến cáo mẹ bầu nên ghi nhớ "câu thần chú": Ăn đủ – Uống đúng – Bổ sung theo khuyến cáo. Cụ thể:
- Sắt và acid folic: cần thiết ngay từ khi biết có thai, với liều 30–60 mg sắt nguyên tố cùng 400 mcg folic mỗi ngày. Ngoài ra, mẹ nên chú ý tiêu thụ hợp lý thịt đỏ, phủ tạng và rau lá xanh sẫm.
- Canxi và vitamin D: bắt đầu từ 3 tháng giữa thai kỳ. Liều khuyến nghị là 500–1000 mg canxi/ngày kết hợp 400–800 IU vitamin D. Nên uống sau bữa sáng và không dùng cùng lúc với sắt. Iốt: đảm bảo qua muối iốt, trứng và hải sản. Choline, kẽm, DHA: có nhiều trong trứng, cá béo, hạt óc chó.
BS Ngàn lưu ý, mẹ bầu không nên tự ý sử dụng nhiều loại sản phẩm bổ sung cùng lúc, bởi việc thừa vi chất cũng có thể gây hại cho sức khỏe.
0–6 tháng tuổi: Sữa mẹ là khởi đầu vàng
Nếu bà mẹ ăn uống đầy đủ, nghỉ ngơi và làm việc hợp lý để bảo vệ nguồn sữa, thì sữa mẹ chính là khởi đầu hoàn hảo cho trẻ trong 6 tháng đầu đời. Tuy nhiên, vẫn cần lưu ý bổ sung thêm một số vi chất:
- Vitamin D: cần thiết 400 IU/ngày vì sữa mẹ chứa rất ít vitamin này.
- Sắt, kẽm: bổ sung trong trường hợp trẻ sinh non hoặc mẹ ăn kiêng khắt khe (theo chỉ định bác sĩ).
- Iốt: mẹ tiếp tục sử dụng muối iốt để truyền qua sữa cho bé.
Nuôi con bằng sữa mẹ là lựa chọn vàng cho khởi đầu của trẻ
6–24 tháng tuổi: Ăn là chính, bổ sung là trợ lực
Khi bước vào giai đoạn ăn dặm, trẻ cần chế độ dinh dưỡng đa dạng và hợp lý. Vi chất chỉ nên bổ sung khi có dấu hiệu thiếu hụt hoặc theo tư vấn của cán bộ y tế.
Nguyên tắc "5 đúng" khi bổ sung vi chất:
- Đúng loại: Chọn dạng phù hợp lứa tuổi (siro, giọt, cốm, viên nhai). Đúng liều: Không "tăng liều cho nhanh lớn" vì dễ gây thừa.
- Đúng thời điểm: Sắt uống xa bữa ăn, canxi sau ăn sáng, vitamin A/D/E/K nên uống trong bữa có dầu mỡ, magie uống sau bữa tối giúp ngủ ngon.
- Đúng cách kết hợp: Không dùng đồng thời sắt với canxi, hoặc sắt với kẽm vì cạnh tranh hấp thu.
- Đúng thời gian: Duy trì đều đặn, không ngắt quãng tùy hứng.
Gợi ý thực đơn giúp cung cấp vi chất tự nhiên:
Bữa ăn | Món giàu vi chất |
Sáng | Cháo + trứng + rau ngót (sắt, kẽm, A, folate) |
Phụ | Chuối, bơ, sữa (vitamin C, D, K) |
Trưa | Cơm/cháo + cá hồi + cải bó xôi/cải xanh + dầu mè (DHA, kẽm, D, A) |
Phụ | Sữa, sữa chua có men sống (canxi, probiotic) |
Tối | Cháo đậu đỏ + thịt bò + bí đỏ (sắt, kẽm, A) |
Cảnh báo những sai lầm phổ biến
Sai lầm | Hậu quả |
Tự ý bổ sung vi chất, bổ sung vi chất "vô tội vạ", theo quảng cáo | Thừa vi chất → gia tăng nguy cơ ngộ độc |
Chỉ cho bé ăn cháo + rau → thiếu đạm, sắt | Thiếu máu, chậm lớn |
Cho bé ăn cháo với nước ninh xương kéo dài | Thiếu canxi, có thể gây còi xương |
Kiêng hoặc không cho trẻ ăn dầu ăn, mỡ các loại, không ăn các loại hạt → thiếu vitamin A, D, E, kẽm | Suy dinh dưỡng tiềm ẩn |
Dùng sữa đặc, sữa bột tự pha thay sữa công thức | Không đủ vi chất, rối loạn điện giải |
Uống nhiều nước ngọt, ăn bánh kẹo ngọt các loại thường xuyên | Thiếu canxi |
Ăn đồ ăn nhanh, chế biến sẵn thường xuyên | Thiếu máu thiếu sắt, thiếu kẽm, vitamin A, vitamin Canxi, magie, kali, thừa Natri, thừa cân, béo phì |
"Hạt giống phát triển chiều cao, trí tuệ, đề kháng cần vi chất đúng – đủ – đều để nảy mầm!"