40% các yếu tố tác động xấu đến bộ não gây suy giảm nhận thức là có thể điều chỉnh được. Tạp chí Lancet năm 2020 trong chuyên đề về phòng ngừa, can thiệp và chăm sóc người bệnh sa sút trí tuệ đã nêu ra cụ thể các nhóm yếu tố nguy cơ gây suy giảm nhận thức theo từng giai đoạn trong đời người.
Cụ thể ở người trung niên và cao tuổi các yếu tố sau góp phần suy giảm nhận thức:
- Hút thuốc lá
- Trầm cảm.
- Ít giao tiếp xã hội
- Lối sống thụ động, lười vận động.
- Ô nhiễm không khí
- Đái tháo đường.
Không phải ngẫu nhiên mà các yếu tố trên được xem là yếu tố nguy cơ gây suy giảm nhận thức cho người lớn tuổi mà do đặc điểm về tâm sinh lí, mô hình bệnh tật, đặc điểm của hoàn cảnh sống ở lứa tuổi này, ví dụ như: người lớn tuổi đa số là ở giai đoạn nghỉ hưu ít giao tiếp xã hội, một số người không thích ứng được hoàn cảnh mới nên dễ có cảm giác cô đơn, vô dụng và dần dần sinh ra trầm cảm.
Ở người lớn tuổi các chuyển hóa trong cơ thể đều giảm đi và dễ kèm thêm các bệnh lý đau nhức do xương khớp do đó họ thường ít vận động, cuộc sống thụ động hơn. Mô hình bệnh tật ở lứa tuổi này thường mắc các bệnh lý về chuyển hóa như: đái tháo đường, béo phì; các bệnh lý về tim mạch, xơ vữa mạch máu kết hợp thêm việc hút thuốc lá thì thành mạch máu ngày càng xấu hơn dẫn đến việc dễ hình thành cục máu đông gây đột quỵ dẫn đến tình trạng hỏng tế bào não, tùy vào vùng bị đột quỵ mà ta có các dạng biểu hiện suy giảm nhận thức khác nhau.
- Đâu là những triệu chứng ban đầu của suy giảm nhận thức ở người lớn tuổi?
Chức năng nhận thức rất đa dạng như: trí nhớ, ngôn ngữ, tính toán, tập trung chú ý, thị giác không gian…
Sau đây là 10 dấu hiệu thường gặp cảnh báo của tình trạng suy giảm nhận thức
1. Giảm trí nhớ | |
 | Người bệnh thường quên và không nhớ lại được. Họ có thể hỏi bạn lặp đi lặp lại một câu hỏi, mỗi lần họ đều quên rằng bạn vừa mới trả lời. |
2. Khó khăn trong việc thực hiện các công việc quen thuộc | |
 | Người bệnh có thể không còn nhớ ăn uống thế nào cho đúng cách hoặc không thể tự ăn uống |
3. Có các vấn đề về ngôn ngữ | |
 | Người bệnh có thể quên những từ đơn giản hoặc dùng từ không đúng. Điều này làm cho người khác khó hiểu được ý họ muốn nói. |
4. Rối loạn định hướng | |
 | Người bệnh có thể bị lạc ở một nơi đã từng rất quen thuộc với họ, hoặc không nhớ được làm sao họ đến được nơi đó hoặc làm sao quay trở về nhà. |
5. Giảm khả năng đánh giá | |
 | Người bệnh đôi khi chọn quần áo hoàn toàn không phù họp với thời tiết hoặc với hoàn cảnh. |
6. Có các vấn đề về tư duy | |
 | Người bệnh có thể không nhận ra được các con số hoặc không thực hiện được các phép tính đơn giản. |
7. Quên vị trí đồ vật | |
 | Người bệnh có thể để đồ vật vào chỗ hoàn toàn không thích hợp. Họ có thể cho bàn ủi vào trong tủ lạnh hoặc để đồng hồ đeo tay vào chén đường. |
8. Thay đổi khí sắc | |
 | Người bệnh có thể thay đổi khí sắc một cách nhanh chóng, từ bình tĩnh sang khóc lóc âu sầu sang giận dữ trong vòng vài phút. |
9. Thay đổi cá tính | |
 | Sa sút trí tuệ làm cá tính người bệnh thay đổi trầm trọng. Họ có thể trở nên dễ kích động, nghi ngờ hoặc sợ sệt những điều không có thật |
10. Mất tính chủ động | |
 | Người bệnh có thể trở nên thụ động. Họ có thể mất đi sự say mê công việc, không quan tâm đến các thú vui của mình. |
- Có phải tình trạng suy giảm nhận thức là hiện tượng tự nhiên và mang tính quy luật? Làm thế nào để có thể làm chậm lại sự tiến triển của chúng?
Các bạn cần lưu ý: Suy giảm nhận thức không phải là hiện tượng tự nhiên của tuổi già mà là tình trạng bệnh lý cần phải điều trị.
Lão hóa là hiện tượng tượng sinh lý tự nhiên không thể đảo ngược trong chu kì sự sống của con người, ở đó tế bào não không có hiện tượng chết dần hoặc nếu có thì chỉ là rất ít, tối thiểu, không đáng kể. Tuy nhiên tế bào có sự biến đổi về hình dạng và suy giảm chức năng dẫn đến việc "chậm" kết nối với nhau để truyền tín hiệu hay xử lí thông tin do đó các phản ứng đối với các kích thích của môi trường bị chậm lại nhưng họ vẫn có thể thực hiện một cách độc lập các công việc trong sinh hoạt hằng ngày.
Ngược lại ở hiện tượng bệnh lý thoái hóa thần kinh gây suy giảm nhận thức cụ thể như bệnh Alzheimer là các tế bào não bị chết dần ban đầu ở vùng chuyên về chức năng trí nhớ sau đó lan dần qua các vùng não chức năng khác gây ảnh hưởng chức năng ngôn ngữ, lập kế hoạch, ra quyết định, tập trung chú ý, thị giác không gian, kiểm soát hành vi… và người bệnh mất dần khả năng độc lập trong sinh hoạt hằng ngày mà cần phải có người hổ trợ. Sau đây, là bảng mô tả đặc điểm của tình trạng suy giảm nhận thức do tuổi già và bệnh lý.
Dấu hiệu sớm của sa sút trí tuệ | Lão hóa bình thường |
- Quên tên của những người ở gần mình | - Quên tên của những người ít gặp |
- Quên nhiều hơn trước đây | - Quên một phần của những sự việc đã trải qua |
- Lặp đi lặp lại một câu hỏi hoặc một câu chuyện trong cùng hoàn cảnh | - Dùng từ không thích hợp |
- Thay đổi khí sắc không đoán trước được | - Thay đổi khí sắc theo hoàn cảnh, nguyên nhân cụ thể |
- Giảm hứng thú với các hoạt động và khó khăn khi ra quyết định | - Thay đổi sở thích. |
Chính vì quan niệm sai lầm giảm trí nhớ là hiện tượng tự nhiên của tuổi già mà đã có rất nhiều người bệnh đến khám và được chẩn đoán ở giai đoạn muộn khi đã có sự chết tế bào não lan rộng ở nhiều vùng khác nhau của bộ não làm cho việc điều trị rất khó khăn.
Lưu ý rằng bộ não có nhiều chức năng khác nhau như: trí nhớ, học tập, vận động, ngôn ngữ do các vùng khác nhau trong não phụ trách. Các vùng não khác nhau này không "già" đi cùng một lúc, sự khác biệt này tùy vào việc sử dụng và tập luyện mà chúng ta thực hiện đối với từng vùng trong suốt quá trình sống, chẳng hạn như người họa sĩ, nhạc sĩ, tài xế, nhà điêu khắc, luật sư… vì đặc tính nghề nghiệp của mình mà cách sử dụng các vùng chức năng trong não khác nhau. Vì lý do đó, hai người khác nhau có thể có quá trình lão hóa não rất khác nhau. Do đó, lối sống là yếu tố quyết định quá trình lão hóa.
Ngoài ra, điều thú vị là não bộ là một cơ quan rất linh hoạt, có thể uốn nắn và thay đổi liên tục do tương tác của nó với thế giới. Với đặc điểm đó thì để làm chậm sự lão hóa cho bộ não chúng ta phải thường xuyên hoạt động trí óc với các hoạt động phong phú, đa dạng để kích hoạt được nhiều vùng não. Các nhà khoa học cũng đã ghi nhận những gì tốt cho tim, tốt cho người đái tháo đường thì cũng tốt cho bộ não, như vậy bên cạnh các hoạt động trí óc thì cần tăng cường tập thể dục, chế độ ăn uống lành mạnh: nhiều rau xanh, giảm đường, giảm béo, giảm tinh bột… kết hợp với việc thăm khám sức khẻo định kì sẽ giúp cho bác sĩ phát hiện ở giai đoạn sớm nhất của các tình trạng bệnh lý để điều chỉnh.
- Các phương pháp nào giúp rèn luyện trí óc dành cho người lớn tuổi?
Tập thể dục sẽ làm cơ thể khỏe mạnh, tập luyện trí óc sẽ làm trí nhớ minh mẫn. Cách rèn luyện là luôn học tập những kĩ năng mới, ví dụ như sau:
Chơi nhạc cụ, chơi ô chữ, học ngoại ngữ hoặc các môn học yêu thích
Tạo thú vui mới như trồng cây, chạy xe đạp, vẽ tranh, cắm hoa….
Tình nguyện làm các công việc xã hội
Đọc sách báo, xem ti vi để theo dõi tình hình trên thế giới và trong nước.
BS.CKII Tống Mai Trang