1. Danh mục thuốc điều trị bệnh võng mạc
1.1. Thuốc chống tăng sinh mạch máu (Anti-VEGF)
Thuốc chống tăng sinh mạch máu, hay còn gọi là thuốc ức chế yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu (Anti-VEGF), được sử dụng để điều trị các bệnh về võng mạc như thoái hóa điểm vàng liên quan đến tuổi tác (AMD), phù hoàng điểm do tiểu đường và tắc tĩnh mạch võng mạc. Các bệnh này thường gây ra sự phát triển bất thường của mạch máu tại võng mạc, làm tổn thương cấu trúc võng mạc và suy giảm thị lực.
Các loại thuốc thường dùng:
- Bevacizumab (Avastin): Thuốc này ban đầu được phát triển để điều trị ung thư nhưng hiện nay cũng được sử dụng rộng rãi trong điều trị các bệnh võng mạc có tăng sinh mạch máu bất thường.
- Ranibizumab (Lucentis): Điều trị thoái hóa điểm vàng liên quan đến tuổi (AMD), phù hoàng điểm do tiểu đường và tắc mạch máu võng mạc.
- Aflibercept (Eylea): Điều trị các bệnh võng mạc tương tự như AMD, phù hoàng điểm và tắc tĩnh mạch võng mạc.
- Vabysmo (faricimab 6mg/ 0.05ml) của hãng dược phẩm Roche, vừa mới về Việt Nam chỉ định điều trị bệnh AMD thể ướt và phù hoàng điểm võng mạc tiểu đường. Ưu điểm của thuốc mới này là có thể giãn cách liều lên đến 4 tháng thay cho các anti VEGF khác có thời gian ngắn hơn.
Tác dụng phụ: đau hoặc kích ứng tại chỗ tiêm, tăng áp lực nội nhãn, xuất huyết nhẹ trong mắt…
Tuỳ thuộc vào tình trạng sức khỏe và tình trạng bệnh của mỗi bệnh nhân, bác sĩ sẽ xây dựng phác đồ điều trị bệnh võng mạc riêng cho bệnh nhân.
1.2. Corticosteroid
Corticosteroid là một nhóm thuốc có tác dụng chống viêm mạnh mẽ và được sử dụng rộng rãi trong điều trị một số bệnh lý về võng mạc, đặc biệt là những bệnh có liên quan đến viêm hoặc phù nề, chẳng hạn như phù hoàng điểm do tiểu đường, viêm màng bồ đào và bệnh tắc nghẽn mạch máu võng mạc.
Các loại thuốc thường dùng:
- Triamcinolone: Triamcinolone thường được sử dụng để điều trị phù hoàng điểm, bao gồm phù hoàng điểm do tiểu đường và viêm võng mạc. Nó giúp giảm viêm và sưng, từ đó cải thiện thị lực.
- Dexamethasone (Ozurdex): được sử dụng chủ yếu để điều trị phù hoàng điểm do tiểu đường, viêm màng bồ đào và phù hoàng điểm do tắc tĩnh mạch võng mạc.
Tác dụng phụ: Tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể, nhiễm trùng mắt…
Bệnh nhân tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc điều trị bệnh võng mạc.
1.3. Thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs)
Thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) là một nhóm thuốc được sử dụng phổ biến để điều trị các bệnh lý viêm nhiễm, bao gồm cả các bệnh về mắt và võng mạc. Trong lĩnh vực nhãn khoa, NSAIDs thường được sử dụng dưới dạng thuốc nhỏ mắt để điều trị các tình trạng viêm mắt sau phẫu thuật và hỗ trợ điều trị các bệnh lý viêm võng mạc.
Thuốc thường được sử dụng để giảm viêm sau phẫu thuật mắt, điều trị phù hoàng điểm, ngăn ngừa và điều trị bệnh viêm võng mạc.
Các loại thuốc thường dùng:
- Ketorolac Tromethamine (Acular, Acuvail): Dùng sau phẫu thuật đục thủy tinh thể để ngăn ngừa viêm và giảm đau. Ngoài ra, Ketorolac còn được sử dụng trong điều trị viêm kết mạc và viêm giác mạc.
- Nepafenac (Nevanac, Ilevro): Sử dụng phổ biến để điều trị viêm và phù hoàng điểm sau phẫu thuật đục thủy tinh thể hoặc sau các can thiệp phẫu thuật mắt khác. Thuốc có khả năng thẩm thấu tốt vào võng mạc, giúp kiểm soát viêm ở các vùng sâu hơn trong mắt.
Tác dụng phụ: kích ứng mắt, khô mắt, loét giác mạc, chậm lành vết thường…
1.4. Vitamin và khoáng chất
Các vitamin và khoáng chất đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và hỗ trợ sức khỏe của mắt, đặc biệt là võng mạc. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc bổ sung các dưỡng chất này có thể giúp phòng ngừa và làm chậm sự tiến triển của các bệnh võng mạc, bao gồm thoái hóa điểm vàng do tuổi tác (AMD) và bệnh võng mạc do tiểu đường.
Các loại vitamin cần thiết:
- Vitamin A: Vitamin A là một chất dinh dưỡng quan trọng cho thị lực, đặc biệt là khả năng nhìn trong điều kiện ánh sáng yếu. Nó cũng giúp duy trì sức khỏe của giác mạc và võng mạc.
- Vitamin C: Vitamin C là một chất chống oxy hóa mạnh, giúp bảo vệ mắt khỏi tổn thương do các gốc tự do gây ra. Nó hỗ trợ quá trình sản xuất collagen, một loại protein quan trọng cho cấu trúc của mắt.
- Vitamin E: Vitamin E cũng là một chất chống oxy hóa mạnh, giúp ngăn ngừa quá trình thoái hóa của các tế bào trong mắt, bảo vệ võng mạc khỏi tổn thương do oxy hóa, đặc biệt là ở những người bị thoái hóa điểm vàng do tuổi tác.
- Kẽm: Kẽm giúp duy trì chức năng của võng mạc và hỗ trợ hoạt động của các enzyme trong mắt. Kẽm cũng đóng vai trò trong việc vận chuyển vitamin A từ gan đến võng mạc để tạo ra melanin, một sắc tố bảo vệ mắt.
- Lutein và Zeaxanthin: Lutein và zeaxanthin là hai chất carotenoid có mặt tự nhiên trong võng mạc, đặc biệt là tại hoàng điểm, nơi chịu trách nhiệm cho thị lực trung tâm. Chúng có tác dụng lọc ánh sáng xanh có hại và chống lại tổn thương oxy hóa, giúp ngăn ngừa thoái hóa điểm vàng và đục thủy tinh thể.
1.5. Các thuốc điều trị khác
Acetazolamide: Thường được sử dụng để điều trị một số tình trạng về mắt như bệnh tăng nhãn áp, phù hoàng điểm do bệnh lý võng mạc, bệnh nhãn áp cấp tính…
Acetazolamide ức chế enzyme carbonic anhydrase, một enzyme cần thiết cho quá trình sản xuất thủy dịch. Khi enzyme này bị ức chế, lượng dịch được sản xuất sẽ giảm, dẫn đến giảm áp lực trong mắt. Đối với các bệnh lý phù hoàng điểm, acetazolamide giúp giảm phù bằng cách điều chỉnh sự vận chuyển ion và nước trong võng mạc, từ đó làm giảm sự tích tụ dịch.
Khi sử dụng thuốc điều trị các bệnh về võng mạc, bệnh nhân nên sử dụng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ.
Tác dụng phụ: mệt mỏi, chóng mặt, rối loạn tiêu hoá, tê hoặc cảm giác kim châm ở tay và chân, khó thở…
Chất chống oxy hóa: Chất chống oxy hóa đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ mắt, đặc biệt là võng mạc, khỏi các tổn thương do quá trình oxy hóa. Việc sử dụng các chất chống oxy hóa có thể giúp ngăn chặn hoặc làm chậm sự tiến triển của các bệnh như thoái hóa điểm vàng liên quan đến tuổi (AMD), bệnh võng mạc tiểu đường, và đục thủy tinh thể…
2. Lưu ý khi dùng thuốc
Khi sử dụng thuốc điều trị các bệnh về võng mạc, có một số lưu ý quan trọng mà bệnh nhân cần nắm rõ để đảm bảo hiệu quả điều trị cũng như tránh các tác dụng phụ không mong muốn.
2.1. Tuân thủ liều lượng và hướng dẫn của bác sĩ
Bệnh nhân cần tuân thủ đúng liều lượng thuốc và thời gian điều trị mà bác sĩ đã chỉ định. Việc tự ý thay đổi liều lượng, ngưng thuốc sớm, hoặc sử dụng thuốc kéo dài mà không có chỉ dẫn có thể dẫn đến biến chứng, bệnh tái phát, hoặc các vấn đề nghiêm trọng khác.
2.2. Theo dõi tác dụng phụ
Tác dụng phụ là điều không thể tránh khỏi khi dùng thuốc. Điều quan trọng là bệnh nhân cần nhận biết các dấu hiệu bất thường để báo ngay cho bác sĩ.
2.3. Kiểm tra nhãn áp thường xuyên
Một số loại thuốc điều trị bệnh võng mạc, đặc biệt là corticosteroid, có thể gây tăng nhãn áp. Việc kiểm tra nhãn áp định kỳ giúp theo dõi và phát hiện sớm các biến chứng, từ đó bác sĩ có thể điều chỉnh phương pháp điều trị nếu cần.
Việc này đặc biệt quan trọng đối với những bệnh nhân đã có tiền sử glôcôm (tăng nhãn áp) hoặc có nguy cơ cao mắc glôcôm.
2.4. Đánh giá tình trạng sức khỏe toàn diện
Bệnh nhân có bệnh thận hoặc bệnh gan cần được theo dõi kỹ khi dùng các thuốc như Acetazolamide, vì thuốc này có thể gây ảnh hưởng xấu đến chức năng thận và gan.
Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú cần thông báo cho bác sĩ trước khi sử dụng các loại thuốc này, vì một số thuốc có thể ảnh hưởng đến thai nhi hoặc em bé.
Vitamin E cũng là một chất chống oxy hóa mạnh, giúp ngăn ngừa quá trình thoái hóa của các tế bào trong mắt.
2.5. Thận trọng khi sử dụng kết hợp nhiều loại thuốc
Nếu bệnh nhân đang sử dụng nhiều loại thuốc, cần thông báo đầy đủ cho bác sĩ, vì một số loại thuốc có thể tương tác với nhau, gây ra tác dụng phụ hoặc giảm hiệu quả của thuốc.
2.6. Tránh tự ý sử dụng thuốc không kê đơn
Bệnh nhân không nên tự ý sử dụng các thuốc nhỏ mắt hoặc thuốc kháng viêm không kê đơn mà không có sự chỉ định của bác sĩ, vì có thể gây tương tác thuốc hoặc làm bệnh trở nên trầm trọng hơn.
2.7. Bổ sung vitamin và khoáng chất
Bác sĩ có thể khuyến nghị bổ sung một số vitamin và khoáng chất nhằm hỗ trợ sức khỏe võng mạc, đặc biệt đối với các bệnh nhân bị thoái hóa điểm vàng liên quan đến tuổi tác (AMD). Tuy nhiên, việc bổ sung cũng cần tuân theo liều lượng và hướng dẫn của bác sĩ để tránh tình trạng quá liều.
Nhiều bệnh lý võng mạc có diễn biến phức tạp và có thể tiến triển nhanh nếu không được kiểm soát kịp thời vậy nên bệnh nhân nên thường xuyên thăm khám bác sĩ.
2.8. Điều chỉnh chế độ ăn uống và sinh hoạt
Một lối sống lành mạnh có thể giúp tăng cường hiệu quả điều trị. Các biện pháp như duy trì chế độ ăn uống giàu chất chống oxy hóa (rau xanh, trái cây, cá giàu omega-3) và tập thể dục đều đặn có thể giúp bảo vệ sức khỏe mắt.
Tránh tiếp xúc với ánh sáng xanh quá mức (từ điện thoại, máy tính) và sử dụng kính chống tia UV khi ra ngoài nắng để bảo vệ võng mạc.
2.9. Lịch hẹn tái khám
Điều quan trọng là phải tuân thủ các lịch hẹn tái khám để bác sĩ theo dõi tình trạng bệnh và điều chỉnh điều trị nếu cần. Nhiều bệnh lý võng mạc có diễn biến phức tạp và có thể tiến triển nhanh nếu không được kiểm soát kịp thời.
2.10. Tương tác với các loại thuốc khác
Nếu bệnh nhân đang sử dụng các loại thuốc điều trị khác như thuốc điều trị tiểu đường, huyết áp, hoặc các thuốc kháng sinh, cần phải thông báo cho bác sĩ nhãn khoa. Một số thuốc có thể ảnh hưởng đến hiệu quả của thuốc điều trị bệnh võng mạc hoặc gây ra tác dụng phụ không mong muốn.
