Các khó khăn thường gặp khi nuôi con bằng sữa mẹ và giải pháp khắc phục

[Infographic] Nuôi con bằng sữa mẹ: Đúng cách, đủ yêu thương

SKĐS - Nuôi con bằng sữa mẹ là hành trình đầy yêu thương, tuy nhiên vẫn còn nhiều quan niệm sai lầm. Hiểu đúng và thay đổi nhận thức sẽ giúp mẹ nuôi con hiệu quả, nhẹ nhàng hơn.

Khi bà mẹ lo lắng không đủ sữa

Theo tài liệu Nuôi dưỡng trẻ nhỏ của Bộ Y tế, không đủ sữa là một trong những lý do thường gặp khiến nhiều bà mẹ ngừng cho trẻ bú mẹ. Trên thực tế, phần lớn các bà mẹ đều có đủ sữa, thậm chí đủ cho hai trẻ bú.

Nguyên nhân bà mẹ không đủ sữa có thể xuất phát từ nhiều yếu tố khác nhau, trong đó phổ biến nhất là do thói quen và cách cho trẻ bú chưa đúng. Việc bắt đầu cho bú muộn, không cho bú theo nhu cầu hoặc bú không thường xuyên khiến tuyến sữa không nhận đủ kích thích để duy trì hoạt động. Nhiều bà mẹ bỏ qua cữ bú đêm – thời điểm hormone prolactin tiết ra mạnh nhất – làm khả năng tạo sữa giảm rõ rệt. Ngoài ra, việc cho trẻ bú bình hoặc ăn bổ sung sớm, thậm chí cho uống thêm nước, đều khiến trẻ bú mẹ ít hơn, từ đó nguồn sữa dần ít lại.

Một số nguyên nhân ít gặp nhưng vẫn có thể gây thiếu sữa bao gồm việc sử dụng thuốc tránh thai có chứa estrogen hoặc thuốc lợi tiểu, tình trạng sức khỏe của mẹ như mang thai lại sớm, suy dinh dưỡng nặng, hay còn sót rau sau sinh. Các thói quen không lành mạnh như hút thuốc, uống rượu cũng ảnh hưởng đến phản xạ tiết sữa và chất lượng sữa. Trong một số trường hợp đặc biệt, vú của mẹ kém phát triển hoặc ít mô tuyến từ trước sẽ hạn chế khả năng tạo sữa. Ngoài ra, nguyên nhân cũng có thể xuất phát từ phía trẻ, như khi trẻ bị bệnh, có dị tật bẩm sinh hoặc gặp khó khăn trong quá trình bú, khiến lượng sữa tiết ra không được duy trì.

Hầu hết các trường hợp thiếu sữa đều có thể cải thiện nếu phát hiện sớm nguyên nhân và điều chỉnh cách cho bú hợp lý. Trẻ càng bú nhiều, nguồn sữa càng dồi dào; ngược lại, giảm số lần bú sẽ khiến sữa giảm theo cơ chế cung – cầu tự nhiên. Vì vậy, duy trì thói quen cho trẻ bú sớm, bú thường xuyên và bú kiệt sữa ở mỗi bên vú là những nguyên tắc quan trọng để bảo đảm nguồn sữa mẹ luôn đầy đủ cho con.

Nguyên nhân thường là do trẻ bú không hiệu quả hoặc không thường xuyên, dẫn tới giảm tiết sữa. Các dấu hiệu chắc chắn trẻ không nhận đủ sữa gồm: tăng cân kém (dưới 500g/tháng trong 6 tháng đầu), đi tiểu ít (dưới 6 lần/ngày) với nước tiểu vàng đậm, nặng mùi.

Một số dấu hiệu không chắc chắn như trẻ khóc nhiều, bú lâu, bú nhiều lần gần nhau, đi ngoài phân rắn hoặc xanh… cần được đánh giá kết hợp các yếu tố khác.

Nguyên nhân khiến trẻ không nhận đủ sữa bao gồm: cho trẻ bú muộn, bú không theo nhu cầu, bú không thường xuyên, không bú đêm, bú bình, ăn dặm sớm hoặc uống thêm nước.

Nguyên nhân ít gặp hơn có thể do bà mẹ dùng thuốc ảnh hưởng tới tiết sữa, mang thai, suy dinh dưỡng nặng, hút thuốc lá, uống rượu, hoặc do trẻ bị bệnh.

Hướng dẫn hỗ trợ bà mẹ "không đủ sữa"

Để hỗ trợ bà mẹ không đủ sữa, trước hết cần đánh giá và điều chỉnh cách cho bú. Nguyên tắc quan trọng nhất là cho trẻ bú sớm ngay sau sinh, tốt nhất trong vòng 1 giờ đầu, và duy trì bú theo nhu cầu, không giới hạn số lần cũng như thời gian mỗi cữ. Mỗi lần bú, nên để trẻ bú kiệt một bên vú trước khi chuyển sang bên còn lại nhằm kích thích tuyến sữa hoạt động tối đa. Bà mẹ cần tránh việc cho trẻ bú bình hoặc ăn bổ sung sớm, vì điều này sẽ làm giảm tần suất bú mẹ, từ đó giảm kích thích tạo sữa.

Ngoài việc điều chỉnh kỹ thuật cho bú, cần hỗ trợ bà mẹ về mặt tâm lý. Sự lo lắng, căng thẳng hoặc thiếu tự tin là những yếu tố cản trở phản xạ phun sữa. Gia đình, nhân viên y tế và người thân nên động viên, khích lệ, tạo môi trường nghỉ ngơi thoải mái để bà mẹ yên tâm chăm con. Bên cạnh đó, chế độ dinh dưỡng đầy đủ, uống nhiều nước, ngủ đủ giấc cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì nguồn sữa.

Trong trường hợp sữa vẫn ít dù đã áp dụng các biện pháp trên, bà mẹ có thể vắt sữa bằng tay hoặc máy hút sữa sau mỗi lần bú để tăng kích thích. Việc cho trẻ bú hoặc vắt sữa vào ban đêm rất hiệu quả vì đây là thời điểm cơ thể tiết nhiều prolactin – hormone tạo sữa. Nếu nghi ngờ nguyên nhân liên quan đến bệnh lý hoặc thuốc đang sử dụng, bà mẹ cần được khám và tư vấn bởi nhân viên y tế để có hướng xử trí phù hợp, đảm bảo duy trì nguồn sữa mẹ cho con một cách an toàn và hiệu quả.

Cần quan sát bữa bú để điều chỉnh tư thế, ngậm bắt vú; khuyến khích cho bú đúng cách, bú thường xuyên cả ngày và đêm. Việc trẻ bú nhiều sẽ kích thích tiết nhiều sữa.

Nhân viên y tế nên hẹn tái khám sớm, theo dõi hàng ngày cho tới khi trẻ tăng cân và mẹ tự tin hơn. Với những bà mẹ chỉ nghĩ mình thiếu sữa, cần giải thích, trấn an và củng cố niềm tin vào khả năng nuôi con bằng sữa mẹ.

Khi trẻ không chịu bú mẹ

Trẻ không chịu bú mẹ có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, liên quan cả phía trẻ lẫn phía bà mẹ. Ở phía trẻ, nguyên nhân thường gặp là trẻ bị bệnh hoặc mệt mỏi, ví dụ như nhiễm trùng, vàng da nặng, dị tật miệng – hàm – mặt (sứt môi, hở hàm ếch), hoặc rối loạn thần kinh – cơ khiến động tác mút yếu. Một số trẻ sinh non hoặc nhẹ cân cũng có khả năng phối hợp mút – nuốt – thở kém, dẫn đến việc bú không hiệu quả hoặc từ chối bú. Ngoài ra, trải nghiệm bú đau hoặc khó chịu trước đó, như khi bị tưa miệng hoặc viêm tai giữa, có thể khiến trẻ sợ bú mẹ.

Trẻ từ chối bú mẹ kéo dài dễ khiến bà mẹ chán nản. Các biểu hiện thường gặp gồm: ngậm vú nhưng không bú, khóc khi bú, bú một lúc rồi nhả vú. Nguyên nhân có thể do bệnh lý (nhiễm khuẩn, tưa miệng, ngạt mũi…), do khó khăn kỹ thuật (bú bình, ngậm sai cách), hoặc thay đổi môi trường, mùi cơ thể mẹ, tâm trạng của mẹ.

Ở phía bà mẹ, tư thế cho bú không đúng, ngậm bắt vú sai hoặc dòng sữa xuống quá chậm là những nguyên nhân phổ biến. Một số bà mẹ sử dụng bình sữa song song với bú mẹ khiến trẻ quen với núm vú nhân tạo và từ chối vú mẹ. Ngoài ra, môi trường ồn ào, nhiều tiếng động, ánh sáng mạnh hoặc quá nóng – lạnh cũng làm trẻ mất tập trung và không hợp tác khi bú.

Giải pháp trước hết là tìm nguyên nhân cụ thể và xử lý triệt để. Nếu trẻ bị bệnh, cần điều trị sớm để khôi phục sức khỏe, đồng thời vẫn duy trì nguồn sữa bằng cách vắt sữa cho trẻ ăn. Với trường hợp ngậm bắt vú sai, nhân viên y tế cần hướng dẫn lại tư thế và cách giúp trẻ ngậm sâu vào quầng vú. Khi dòng sữa chảy chậm, bà mẹ có thể massage vú và áp da kề da trước khi cho bú để kích thích phản xạ oxytocin. Việc hạn chế hoặc ngừng cho trẻ bú bình, duy trì bú theo nhu cầu, đặc biệt là bú ban đêm, sẽ giúp trẻ quen dần trở lại với vú mẹ. Môi trường bú nên yên tĩnh, ánh sáng dịu và nhiệt độ phù hợp để trẻ cảm thấy an toàn và dễ dàng hợp tác hơn.

Cách giúp trẻ bú trở lại bằng cách đặt trẻ gần mẹ nhiều hơn, tiếp xúc da kề da, ngủ cùng trẻ, hạn chế đưa trẻ cho người khác chăm sóc. Cho bú theo nhu cầu, kể cả khi trẻ buồn ngủ; vắt sữa vào miệng hoặc cho ăn bằng cốc nếu cần, tuyệt đối tránh bình sữa và đầu vú nhân tạo. Bà mẹ nên thử nhiều tư thế bế để trẻ cảm thấy thoải mái và thuận lợi khi bú.

Đây là lý do vì sao nên nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ

SKĐS - So với cả đời người, 1000 ngày đầu đời chỉ là một quãng thời gian ngắn nhưng lại đóng vai trò cực kỳ cùng quan trọng, ảnh hưởng sâu sắc đến suốt cuộc đời trẻ.