Cá ngựa có nhiều loài với kích thước và màu sắc khác nhau; thường là vàng, trắng, vàng nâu có khi pha đỏ, xanh đen. Cá ngựa được dùng làm thuốc trong y học cổ truyền từ lâu đời.
Một số loài cá ngựa thường thấy: Cá ngựa vàng (đại hải mã - Hippocampus kuda Bleeker.); cá ngựa trắng (bạch hải mã - Hippocampus kelloggi Jordan. et Snyder.); cá ngựa chấm (tam ban hải mã - Hippocampus trimaculatus Leach.); cá ngựa gai (thích hải mã - Hippocampus histrix Kaup.); cá ngựa Nhật (Hippocampus japonicus Kaup.); cá ngựa Úc (Hippocampus hylloperexeques). Trong đó, cá ngựa vàng và cá ngựa trắng được ưa chuộng hơn cả. Lúc cặp đôi trong mùa sinh đẻ, cá thường thay đổi màu sắc rất ngoạn mục.
Bộ phận dùng làm thuốc là cả con cá ngựa. Cá bắt về, mổ bụng, bỏ ruột, uốn cong đuôi cho tròn lại, phơi hay sấy khô; có khi ngâm trong rượu hồi hay quế trước khi phơi khô. Khi bán, người ta thường buộc hai con to nhỏ với nhau (đực, cái).
Cá ngựa có nhiều protit, có các hoạt chất dạng estrogen, androgen. Theo Đông y, cá ngựa vị ngọt, mặn, tính ấm; vào can thận. Tác dụng ôn thận tráng dương, điều khí hoạt huyết, tán kết tiêu viêm. Dùng tốt cho nam giới liệt dương, bất lực về sinh lý, di tinh di niệu, trưng hà tích tụ, chấn thương bầm dập, thần kinh suy nhược, khó có con. Liều dùng: 4 - 12g/ ngày.
Gà giò hầm cá ngựa gia vị dùng tốt cho nam giới liệt dương, di tinh, tảo tiết; phụ nữ bạch đới khí hư (huyết trắng).
7 món ăn thuốc từ cá ngựa:
1. Cá ngựa 30g, bàn long sâm 30g, cốt toái bổ 20g, long nhãn 20g. Tất cả cắt nhỏ, ngâm với 1 lít rượu trong 7 – 10 ngày, càng lâu càng tốt. Ngày uống 20 – 40ml, có thể pha thêm mật ong. Chữa liệt dương, phụ nữ chậm có con do dương khí suy.
2. Cá ngựa 5g, đương quy 10g. Hai vị sắc với 200ml, lấy 50 – 70ml nước sắc. Uống một lần trong ngày. Chữa hen suyễn khò khè.
3. Cá ngựa 1 con, bầu dục lợn 1 quả. Cá ngựa rửa sạch, chặt nhỏ, rang chín vàng ròn, tán thành bột. Bầu dục lợn bổ đôi, rửa sạch, cho bột cá ngựa vào, hấp cách thuỷ. Ăn một lần trong ngày, dùng liền 15 – 20 ngày. Chữa viêm thận mạn tính.
4. Gà giò hầm cá ngựa: cá ngựa 2 con, gà giò 1 con, nấm hương 30g, lạp sườn hoặc giăm bông 30g. Cá ngựa chế biến, gà giò làm sạch, nấm hương rửa sạch ngâm nước cho nở. Gà giò luộc, rút bỏ xương, đặt cá ngựa, nấm hương, hành hoa hoặc hành củ thái lát, gừng tươi thái lát lên trên và xung quanh, thêm muối, rượu, gia vị. Hầm nhừ trong khoảng 30 phút, gắp bỏ hành, gừng, thêm tiêu, ớt, gia vị. Dùng tốt cho nam giới liệt dương, di tinh, tảo tiết; phụ nữ bạch đới khí hư (huyết trắng).
5. Rượu hải mã (Hải mã tửu): cá ngựa 30g, rượu 500ml, ngâm trong 7 ngày hoặc càng lâu càng tốt. Mỗi lần uống 20ml, ngày 2 - 3 lần. Dùng cho nam giới liệt dương; chấn thương đụng đập, suy nhược cơ thể, suy nhược thần kinh.
6. Cháo hải mã: cá ngựa 2 - 4 con, gạo tẻ 60 - 80g vo sạch. Cá ngựa rửa sạch, chặt nhỏ, nấu chín, cho gạo tẻ vào nấu cháo, thêm gia vị. Dùng tốt cho nam giới liệt dương; viêm sưng hạch, u bướu vùng bụng, sưng tấy do chấn thương.
7. Bột cá ngựa: cá ngựa từng đôi (cả con đực và con cái) làm sạch bỏ ruột sao vàng, hoặc nướng chín vàng, tán thành bột mịn, uống với nước nóng, mỗi lần 4 - 6g, ngày uống 1 - 2 lần. Dùng tốt cho người bị hen suyễn, thận hư; suy nhược thần kinh. Trường hợp vô sinh thì cả vợ chồng cùng uống.
Kiêng kỵ: Người âm hư hoả vượng, cảm cúm sốt nóng, phụ nữ có thai không dùng.
