Cá chép là loại cá nước ngọt giàu dinh dưỡng và thơm ngon, rất quen thuộc trong ẩm thực của người Việt. Không chỉ là món ăn ngon, cá chép còn có nhiều tác dụng quý với sức khỏe. Thịt cá có nhiều protid, lipid (có 0,3% là axit béo omega -3); nhiều khoáng chất và vitamin. Vây cá chứa nhiều collagen. Mật có sắc tố mật, axit mật và các sterol. Người ta thường dùng thịt cá, vây cá và mật cá làm thuốc.
Thịt cá chép có vị ngọt, tính bình; vào tỳ thận. Có tác dụng lợi thủy tiêu thũng, hạ khí thông nhũ. Dùng cho các trường hợp phù thũng bụng phù trướng, hai chân phù nề, vàng da, ứ tắc sữa... Vảy cá có tính bình, tác dụng cầm máu. Mật cá có vị đắng tính lạnh, không độc, có tác dụng thông ứ, minh mục. Hằng ngày dùng 1 con (500 - 1.000g) bằng cách nấu hầm, chiên, nướng.
Cá chép nấu cơm rượu: cá chép 1 con, rượu cái 1.500g đổ trên cá đặt sẵn trong nồi đun nhỏ lửa cho sôi, chín cá và cạn hết nước rượu. Không cho thêm dấm, muối, đậu, ăn nóng. Dùng cho người bị phù nề toàn thân.
Canh cá chép, vừng: cá chép (lấy phần nạc) 120g, hành một nắm, vừng rang giòn tán mịn. Cá chép, hành đem nấu canh, canh chín cho tiếp vừng, bột tiêu, gia vị, ăn khi đói. Món này dùng cho người cao tuổi bị phù do suy dinh dưỡng.
Canh cá chép, bí đao: cá chép 500g rửa sạch, để nguyên vẩy, bỏ ruột, bí đao 500g gọt vỏ bỏ ruột, thái lát, hành củ cả lá 6 củ, thêm dầu, muối, đổ nước nấu nhỏ lửa cho chín (nếu viêm thận phù nề giảm muối), thêm gia vị, ăn ngày 2 - 3 lần trong bữa phụ. Món này tốt cho bệnh nhân phù suy dinh dưỡng, phù do bệnh thận, tim.
Canh cá chép, xuyên tiêu: cá chép 1.000g, xuyên tiêu 15g, rau mùi, lá lốt, gừng, hành, dấm bỗng và gia vị thích hợp. Nấu ăn như nấu canh cá bình thường. Dùng cho các trường hợp phù nề, đặc biệt là các thể phù do thiểu dưỡng, do viêm cầu thận mạn, hội chứng thận hư.
Cá chép hầm đậu đỏ: cá chép 1 con làm sạch, đậu đỏ nhỏ hạt 50g, trần bì 6g, ớt đỏ 6g, thảo quả 6g; Tất cả được cho trong bụng cá, đặt trong nồi áp suất cho thêm gừng, hành, muối, tiêu và đổ nước nấu hầm trong khoảng 1 giờ, cho thêm hành thái lát, rau tươi tùy ý, đun sôi, thêm nước dùng, gia vị, cho ăn khi còn nóng. Món này tốt cho người bị phù nề vàng da, tiểu dắt, buốt, đáo tháo đường.
Hoặc: cá chép 1 con (chủ yếu lấy phần nạc), đậu đỏ nhỏ hạt 100g. Hai vị hầm chín nhuyễn lấy nước uống. Dùng cho người bị phù nề toàn thân.
Gỏi cá chép: cá chép 1 con thái lát làm gỏi cá; ăn với gừng dấm. Dùng cho người bị ho suyễn, khó thở.
Canh cá chép bối mẫu: cá chép 250g, xuyên bối mẫu tán mịn 6g, đem nấu canh, cho ăn liên tục 1 - 3 tuần. Dùng cho bệnh nhân ho gà, hen suyễn.
Cháo não cá chép: 30 - 60g não cá chép (mổ đầu cá lấy não), gạo tẻ 60g cùng đem nấu cháo, thêm gia vị cho ăn khi đói. Món này tốt cho người cao tuổi ù tai, điếc tai.
Kiêng kỵ: Không dùng cho người có biểu hiện hôn mê gan, tăng urê huyết.
TS. Nguyễn Đức Quang
