Bụi mịn "đe doạ" phổi và những người mắc bệnh mạn tính như nào?

Do kích thước cực nhỏ, Bụi mịn PM2.5 có thể xâm nhập sâu vào cơ thể, gây ra không chỉ các vấn đề cấp tính mà còn để lại những hậu quả sức khỏe nghiêm trọng và kéo dài suốt đời.

Bụi mịn PM2.5 xâm nhập cơ thể như thế nào?

Bụi mịn PM2.5 được hình thành từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm khí thải giao thông, công nghiệp, đốt sinh khối và các phản ứng hóa học trong khí quyển.

Do có kích thước nhỏ hơn 30 lần so với sợi tóc con người, khi chúng ta hít thở:

• Xâm nhập sâu vào phổi: Bụi mịn PM2.5 dễ dàng vượt qua các cơ chế bảo vệ tự nhiên của đường hô hấp trên và đi sâu vào các phế nang (túi khí nhỏ) trong phổi.
  
• Vào máu: Từ phế nang, các hạt bụi này và các chất độc hại mang theo (kim loại nặng, hóa chất hữu cơ) có thể xuyên qua màng phế nang và đi thẳng vào hệ tuần hoàn (máu).
• Lưu thông khắp cơ thể: Một khi đã vào máu, Bụi mịn PM2.5 được vận chuyển đến hầu hết các cơ quan, gây ra phản ứng viêm và stress oxy hóa trên diện rộng.
  

Hậu quả sức khỏe lâu dài của bụi mịn PM2.5

Tác động của bụi mịn PM2.5 không chỉ dừng lại ở các bệnh về đường hô hấp mà còn liên quan đến nhiều căn bệnh mạn tính, đe dọa tuổi thọ và chất lượng cuộc sống.

Hệ Hô hấp (Phổi)

Đây là cơ quan chịu ảnh hưởng trực tiếp và nặng nề nhất:

• Bệnh Phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD): Tiếp xúc lâu dài với bụi mịn PM2.5 làm tăng nguy cơ phát triển và làm trầm trọng thêm COPD. Viêm mạn tính dẫn đến phá hủy mô phổi, làm giảm chức năng hô hấp vĩnh viễn.
  
• Hen Suyễn: Bụi mịn là tác nhân gây khởi phát (trigger) các cơn hen, đồng thời làm tăng tính phản ứng của đường thở, khiến bệnh hen khó kiểm soát hơn về lâu dài.
• Ung Thư Phổi: Bụi mịn PM2.5 được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xếp vào nhóm chất gây ung thư. Tiếp xúc mạn tính làm tăng nguy cơ đột biến gen và phát triển khối u ác tính trong phổi.
  

Hệ Tim mạch

Tác động của bụi mịn lên tim mạch là nguyên nhân chính gây tử vong liên quan đến ô nhiễm không khí:

• Xơ vữa động mạch: Bụi mịn PM2.5 gây viêm mạn tính ở thành mạch máu. Quá trình này thúc đẩy sự tích tụ mảng bám (xơ vữa) trong động mạch.
  
• Tăng huyết áp và nhồi máu cơ tim/ đột quỵ: Viêm nhiễm và rối loạn chức năng nội mô (lớp tế bào lót bên trong mạch máu) làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông, dẫn đến các biến cố tim mạch cấp tính như nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Tiếp xúc kéo dài làm tăng huyết áp tâm thu và tâm trương.

Hệ Thần kinh trung ương

Các nghiên cứu gần đây cho thấy bụi mịn PM2.5 có thể vượt qua hàng rào máu não hoặc thông qua dây thần kinh khứu giác để đi vào não bộ, gây ra các hậu quả thần kinh:

• Suy giảm nhận thức: Tiếp xúc lâu dài, đặc biệt là ở trẻ em và người lớn tuổi, có thể dẫn đến giảm sút trí nhớ và khả năng tập trung.
• Bệnh thoái hóa thần kinh: Các hạt bụi mịn gây viêm thần kinh (neuroinflammation) và stress oxy hóa trong não, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như Alzheimer và Parkinson.

Bệnh chuyển hóa và biến chứng khác

• Bệnh tiểu đường loại 2: Bụi mịn PM2.5 được chứng minh là làm tăng tình trạng kháng insulin, tăng nguy cơ phát triển bệnh tiểu đường loại 2.
  
• Sức khỏe sinh sản: Phụ nữ mang thai tiếp xúc với bụi mịn PM2.5 có nguy cơ cao hơn sinh non, trẻ sinh ra nhẹ cân và suy giảm chức năng phổi ở trẻ.
  

Biện pháp phòng ngừa và bảo vệ sức khỏe

Để giảm thiểu tác động lâu dài của bụi mịn, cần có hành động từ cả cá nhân và cộng đồng:

• Theo dõi chất lượng không khí: Thường xuyên kiểm tra chỉ số chất lượng không khí (AQI). Hạn chế hoạt động ngoài trời khi AQI ở mức xấu  hoặc rất xấu. 
• Sử dụng khẩu trang chuyên dụng: Đeo khẩu trang N95 hoặc KF94 khi đi ra ngoài trong những ngày ô nhiễm nặng. Khẩu trang vải thông thường không có khả năng lọc bụi mịn PM2.5.
  
• Lọc không khí trong nhà: Sử dụng máy lọc không khí có màng lọc HEPA trong nhà, đặc biệt là trong phòng ngủ và phòng làm việc.
• Cải thiện lối sống: Tăng cường chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa (rau xanh, trái cây) để giúp cơ thể chống lại stress oxy hóa do bụi mịn gây ra. 

Xem thêm video được quan tâm