Với bối cảnh một vùng quê đồng bằng Bắc Bộ nơi có ngôi làng Ngò vốn dĩ đẹp xinh, êm đềm, có dòng sông Vạm êm đềm trôi trước cửa làng, có cánh đồng thơm ngát hương lúa nếp thầu dầu và lúa tám xoan, có ngôi trường trung học phổ thông ngự bên ngôi đền thánh Thiên Chúa giáo, có Phòng khám Hoa Huệ giống như một bệnh viện thu nhỏ. Nhân vật chính của tiểu thuyết là Phó Giám đốc sở Lương Hải Hựu; ông xuất hiện trong tiểu thuyết bắt đầu từ lúc cầm quyết định về hưu khi ông 57 tuổi, về hưu trước tuổi bởi mệt mỏi nhàm chán với những trò mua quan bán tước, lợi ích nhóm, giá băng trong các mối quan hệ. Về hưu là lúc Hựu “lắng nghe cơ thể mình lên tiếng”. Ông được con gái đưa vào Phòng khám Hoa Huệ do cha xứ Dương Khắc Thiệu đỡ đầu, tại đây các bác sĩ, y tá (đồng thời cũng là những nữ tu) đã phát hiện ông bị tiểu đường, họ tận tình chữa bệnh cho ông theo tinh thần nhân đạo, theo lời răn của Chúa. Trong thời gian tĩnh tâm chữa bệnh ở phòng khám, luôn xúc động về những ân tình, nhân ái của những thầy thuốc, Lương Hải Hựu có những cái cớ để ngẫm nghĩ, nhớ lại quá khứ của đời mình với những việc đã làm, về cơ bản ông thấy hài lòng với sự cống hiến của mình nhưng ông lại cũng nhận ra những năm tháng vận hành trong cái guồng máy quyền lực, những giá trị nhân bản trong ông cũng vơi cạn ít nhiều. Và những người đánh thức, khơi dậy những giá trị nhân bản trong ông lại là những con người sống rất gần ông mà trong thời gian còn đương chức ông chẳng mấy khi để ý đến. Họ chính là những nhân tố làm tươi mới cuộc đời Hựu, để từ đó ông như bước sang một trang đời khác.
Tác giả cũng xây dựng rất thành công những nhân vật đối lập. Hoàng Ngọc Tốt - một vị chức sắc tham lam, đa mưu túc kế, miệng nói một đằng hành động một nẻo, nham hiểm, những việc hắn làm trái với luân thường đạo lý, trái với thuần phong mĩ tục. Khi biết mình sắp được đề bạt lên một chức vụ cao hơn, y kéo bè kết cánh, tạo thế lực để đưa người em trai dốt nát từ huyện lên ngồi vào ghế Giám đốc Sở thế chỗ của y, “đưa hàng tá con cháu ngồi vào những chiếc ghế béo bở trong ngành”. Hay như bà Đoàn Thị Nhân Ái, một doanh nhân thành đạt nhờ “kết thân” với những nhân vật có uy quyền, trở thành nhân vật làm từ thiện danh tiếng, nhưng đấy chỉ là những trò diễn để được ngợi khen chứ tâm địa bà ta không hướng thiện, nói một đằng làm một nẻo.
Tiểu thuyết có những chương dữ dội, gay gắt, nhưng bao trùm lên hầu hết các chương trong tác phẩm là những tâm hồn hướng thiện. Lương Hải Hựu và Dương Khắc Thiệu, hai người lính ở hai thời kỳ khác nhau (Hựu chiến đấu ở Quảng Trị thời chống Mỹ, Thiệu chiến đấu ở Campuchia thời Pôn-pốt Iêngxari) đều đã từng đối mặt với cái chết, khi hòa bình, cho dù mỗi người đi theo một lĩnh vực khác nhau, nhưng cả hai đều coi trọng những giá trị nhân văn cao cả nên họ đã gặp nhau, tâm hồn của họ như nguồn nước trong lành lan tỏa trong cộng đồng. Bên cạnh Hựu và Thiệu là xơ Hòa (bác sĩ Hòa) mà thời chiến tranh từng làm y sĩ trong chiến trường Quảng Trị. Còn nữa: nhân vật Lương - Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Phương Điền nghỉ hưu rồi nhưng vẫn “ăn cơm nhà, vác tù và hàng tổng” khi mang vợt, bao tải đi vớt rác ở sông ngòi cho xóm làng, đồng áng đỡ bị ô nhiễm...
Tôi đặc biệt ấn tượng ở nhân vật cha xứ cai quản đền thánh - linh mục Tadeo Dương Khắc Thiệu. Ngài là một linh mục tân tiến, có phông văn hóa rất cao, cả văn hóa đạo và văn hóa đời. Ngài tôn sùng giáo lý, nhưng ngài lại cũng sẵn sàng “điều chỉnh” giáo lý cho thích hợp với cuộc sống đương đại. Chẳng hạn ngài cho các xơ đi học đại học ngoại ngữ, văn chương, âm nhạc để trở về phục vụ cho giáo xứ, nâng cao dân trí cho giáo dân nói riêng và cộng đồng dân cư nói chung. Khi biết có nhiều người nạo phá thai, bỏ thai nhi vào túi ni-lông ném xuống sông, trôi ra cửa bể, cha Thiệu lập hẳn một nhóm chuyên nhặt vớt những hài nhi xấu số, lập một nghĩa trang có tên là Thiên Thần chôn cất.
Nhà văn Lê Hoài Nam đã sử dụng kỹ thuật điện ảnh vào tiểu thuyết “Hạc hồng” một cách điêu luyện, tài hoa. Đó là sự lồng ghép phân cảnh đan xen giữa quá khứ và hiện tại, giữa chuyện đời và chuyện đạo, giữa những điều ngỡ là hư ảo, để “phủ định của phủ định” thành điều “khẳng định”, hiển nhiên hợp lý, làm cho tiểu thuyết hấp dẫn lôi cuốn độc giả. Nói chuyện xưa mà người ngày nay không thể không chạnh lòng; nói chuyện nay mà khiến người ta liên tưởng đến những điều đã được cảnh báo.
Lối dẫn chuyện của nhà văn Lê Hoài Nam mang phong thái “đủng đỉnh”, chậm mà chắc, nhỏ nhẹ mà thấm dần, thấm sâu như mưa bụi mùa xuân mà làm tươi tốt cây cối cỏ hoa. Ẩn tàng dưới những câu văn nhẹ nhàng ấy là những tầng ý nghĩa. Mỗi tình tiết, chi tiết đều chứa đựng những thông điệp nhân văn để nói với bạn đọc. Ta đọc thấy trong mỗi trang văn có nỗi niềm trăn trở, những khát vọng nâng đỡ con người tự vượt lên những hạn chế để sống với những giá trị đích thực của kiếp người. Ngay cả cách đặt tên cho nhân vật có sự tương phản tác giả cũng mang dụng ý: linh mục Thiệu trùng tên với kẻ bán nước Nguyễn Văn Thiệu, nhưng vị linh mục ở đây lại rất yêu nước, yêu con người, yêu quê hương xứ sở. Ông giám đốc sở tên Tốt nhưng lại có nhiều thói xấu. Bà Nhân Ái tiếng là đi làm từ thiện nhưng lại có lối ứng xử vô nhân đạo. Thì ra trong cuộc sống bộn bề, phức tạp hôm nay, cái sự phô diễn bề ngoài có khi chỉ để che đậy cái bản chất thực khác hẳn bên trong, nhiều khi “ngỡ là đúng mà lại không thật, mong là thế mà kết quả không là vậy”. Cho nên việc xấu, người xấu, người tốt, việc tốt phải được nhìn nhận, đánh giá ở nhiều khía cạnh, chứ không phải ở cái vỏ bọc hào nhoáng hay những lời nói đãi bôi bên ngoài.
Trong 3 năm, nhà văn Lê Hoài Nam cho xuất bản hai cuốn tiểu thuyết; cả hai tác phẩm đều có giá trị về tư tưởng và nghệ thuật, và đáng chú ý là mỗi tác phẩm đều mang dấu ấn nghệ thuật riêng, giúp bạn đọc của ngày hôm nay dễ đồng cảm và thích thú hơn trong quá trình cảm thụ tác phẩm.
Hà Nội, tháng 3/2019
Nguyễn Thanh Huyền
