Cùng với nhiều nội dung quan trọng khác, Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đang diễn ra đã thảo luận, cho ý kiến về vấn đề bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khoẻ nhân dân, trong đó công tác dân số là một nội dung quan trọng được xem xét, trong bối cảnh Việt Nam đang đối diện với nguy cơ già hóa dân số.
Một số khu vực đang bắt đầu giảm sinh
Trong 25 năm kiên quyết thực hiện chính sách dân số và kế hoạch hóa gia đình, mỗi cặp vợ chồng chỉ có 2 con theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII, Việt Nam đã thành công, giảm được tốc độ gia tăng dân số.
Tuy nhiên dân số Việt Nam vẫn có những vấn đề còn tồn tại, như: tình trạng chênh lệch mức sinh giữa các vùng; chênh lệch giới tính nghiêm trọng; Việt Nam đang bước vào thời kỳ "già hóa dân số", đứng trước nguy cơ "chưa giàu đã già", bỏ lỡ cơ hội của "thời kỳ dân số vàng".
Tại một số khu vực ở Việt Nam đang bắt đầu giảm sinh
Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011, với tỷ lệ người trên 60 tuổi chiếm 10% dân số. Một đặc điểm của già hóa dân số Việt Nam là tốc độ thuộc nhóm nhanh nhất thế giới. Các nước phải mất vài chục năm, thậm chí cả trăm năm, thì Việt Nam chỉ mất 17-20 năm để già hóa dân số.Theo Liên hợp quốc, đến năm 2050, Việt Nam sẽ bước vào dân số “siêu già”.
Hiện chúng ta có hơn 10 triệu người cao tuổi và dự báo đến năm 2030 sẽ có gần 19 triệu và năm 2050 là hơn 28 triệu người. Điều này tác động đến mọi mặt của đời sống kinh tế-xã hội của đất nước cũng như của mỗi gia đình, khi lực lượng lao động giảm và số người sau 60 tuổi tăng lên.
10 năm qua, Việt Nam đã duy trì được mức sinh thay thế 2,1 con (số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ) - đây là mức lý tưởng. Tuy nhiên, một số khu vực đang bắt đầu giảm sinh. Tại khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long mức sinh chỉ còn 1,5-1,6 con, riêng tại TP.Hồ Chí Minh mức sinh giảm còn 1,45 con, thấp nhất cả nước.
Đề xuất 3 phương án điều chỉnh mức sinh
Ông Nguyễn Văn Tân, Phó tổng cục trưởng phụ trách Tổng cục Dân số-Kế hóa gia đình, Bộ Y tế cho biết, để điều chỉnh mức sinh, Bộ Y tế đã đề xuất 3 phương án , đó là:
Phương án 1: Duy trì mức sinh như hiện nay càng lâu càng tốt. Theo đó sẽ vận động mỗi cặp vợ chồng sinh 2 con mà không quy định thành luật với chính sách linh hoạt.
Những địa phương đang sinh nhiều con (hơn 3 con) thì vận động sinh ít đi để có điều kiện nuôi dạy tốt hơn. Ngược lại những nơi tỷ lệ sinh thấp thì phải vận động nâng mức sinh lên như khu vực Đông Nam Bộ có tổng tỷ suất sinh chỉ đạt 1,7 con- đây là số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ
Phương án 2: Tiếp tục chính sách sinh ít hơn 2 con, khẩu hiệu mỗi cặp vợ chồng sinh 1-2 con, nhằm tiếp tục giảm mức sinh, giảm tốc độ gia tăng dân số
Phương án 3: Cho đẻ thoải mái, không vận động, không cấp phương tiện tránh thai miễn phí (hiện một nửa cấp miễn phí).
Ông Nguyễn Văn Tân- Phó Tổng Cục trưởng phụ trách Tổng Cục Dân số- Kế hoạch hóa gia đình, Bộ Y tế
Nhiều nước đang phải đối mặt với khó khăn trong việc nâng mức sinh
Theo phân tích của ông Tân, với phương án 2 khi sinh ít con hơn, các gia đình có điều kiện nuôi dạy trẻ tốt hơn, giảm bớt chi an sinh cho xã hội cho trẻ sinh ra, mật độ dân số tăng chậm hơn. Nước ta là nước đông dân, mật độ dân số rất cao, đất đai ít.
Tuy nhiên, ông Tân cũng cho rằng nó cũng có mặt trái thể hiện ở chỗ, nếu vẫn tiếp tục như thế này, cộng thêm sự phát triển kinh tế xã hội của những năm tiếp theo sẽ tiếp tục đưa mức sinh giảm xuống.
““Nhiều nước thành công trong giảm sinh nhưng chưa có nước nào thành công trong việc nâng mức sinh. Khi người dân quen lối sống ít con, dành thời gian cho công việc, đối phó áp lực cuộc sống... thì việc khuyến khích sinh con và vất vả nuôi con sẽ rất khó. Kinh nghiệm cho thấy mức sinh giảm xuống đến ngưỡng nào đó, đưa nó quay trở lại tăng lên là rất khó khăn giống như nhiều nước đang phải đối mặt hiện nay”- ông Tân nói.
Dẫn ví dụ từ Hàn Quốc, ông Tân cho biết, Hàn Quốc đạt mức sinh thay thế là 2,1 con vào năm 1983, nhưng lo ngại mức sinh tăng trở lại nên tiếp tục vận động chính sách sinh ít con. Đến năm 1996 con số này xuống dưới 1,6 con, do đó Hàn Quốc bắt đầu nới lỏng chính sách, nhưng mức sinh tiếp tục giảm sâu. Đến năm 2005 xuống còn 1,08 con
Để khuyến khích người dân sinh con, Hàn Quốc thành lập uỷ ban của Tổng thống để ứng phó với mức sinh thấp, già hóa dân số, mỗi năm đầu tư hàng chục tỷ đô la Mỹ với rất nhiều chính sách khác nhau như sinh con được trợ cấp; mẹ được nghỉ 2 năm để nuôi con mà không mất việc; chồng được nghỉ 2 tuần khi vợ sinh… Tuy nhiên ông Tân cho hay mức sinh ở quốc gia này vẫn không nhích lên được
Một quốc gia ở khu vực Đông Nam Á là Singapore cũng đạt mức sinh thay thế vào năm 1975, nhưng rồi 7-8 năm sau con số này xuống 1,7 con. Từ năm 1982 Singapore có chính sách khuyến sinh chọn lọc, từ năm 1989 thực hiện chính sách khuyến sinh toàn diện nhưng vẫn không mang lại kết quả.
Với phương án 3, nhiều chuyên gia lo ngại dân số tăng trở lại. Vì thế, Bộ Y tế mong muốn thực hiện phương án 1. Tiếp tục duy trì mức sinh thay thế, kiểm soát những vùng có mức sinh cao và nâng cao mức sinh ở những vùng thấp.
Thời gian gần đây do xu hướng giảm sinh tại một số tỉnh, thành; ngành dân số có thông điệp linh hoạt hơn thay đổi sang "Mỗi cặp vợ chồng nên sinh 2 con".
