Sắt và kẽm là hai vi chất quan trọng
Theo ThS.BS Lê Thị Hải, nguyên GĐ Trung tâm khám tư vấn dinh dưỡng trẻ - Viện Dinh dưỡng Quốc gia - Chủ tịch Chi hội Dinh dưỡng Nhi khoa Việt Nam, điều tra của Viện Dinh dưỡng Quốc gia trước đây, có 60% trẻ từ 6 tháng đến 5 tuổi đang thiếu kẽm, cứ 3 trẻ có 1 trẻ thiếu sắt, đặc biệt trẻ thiếu kẽm thường đi đôi với thiếu sắt. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh, kẽm làm tăng sự hấp thu sắt thông qua việc kích hoạt các chất vận chuyển sắt kim loại hóa trị 2 (DTM1) và ferroportin (FPN1).
Nói về tầm quan trọng của sắt, ThS. BS Lê Thị Hải cho hay, sắt là nguyên tố cấu tạo nên hồng cầu mang oxy tới các cơ quan. Khi trẻ bị thiếu sắt sẽ dẫn đến thiếu máu, cơ thể mệt mỏi, xanh xao, ăn không ngon miệng, chậm tăng cân, miễn dịch suy giảm, dễ mắc bệnh, hay cáu kỉnh, khả năng tập trung chú ý kém.
Kẽm tham gia vào thành phần 300 loại enzyme của các phản ứng trong cơ thể cũng như quá trình tiêu hóa thức ăn trong cơ thể. Kẽm vừa là thành phần cũng vừa là xúc tác tăng cường sản xuất ra các yếu tố miễn dịch. Đồng thời kẽm cũng tham gia vào tăng sinh các hóc môn tăng trưởng giúp dài xương. Trẻ thiếu kẽm dẫn tới nhẹ cân, suy dinh dưỡng, thấp còi và nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng, các bệnh do virus tăng cao hơn.
"Quan trọng như vậy nhưng cha mẹ rất khó nhận biết được tình trạng thiếu kẽm và thiếu sắt của ở trẻ mà chỉ nhận biết được khi đã xảy ra hậu quả của thiếu kẽm và thiếu sắt gây ra cho trẻ. Muốn trẻ không bị thiếu 2 vi chất này, cần thường xuyên cung cấp sắt và kẽm trong chế độ dinh dưỡng hằng ngày cho trẻ" - Ths.BS Lê Thị Hải lưu ý.
PGS.TS Nguyễn Thị Diệu Thúy, Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, cho biết, nếu bị thiếu kẽm, sắt trẻ sẽ suy dinh dưỡng, thấp còi và tăng khả năng mắc các bệnh nhiễm trùng, các bệnh do virus. Nếu thiếu cả sắt và kẽm, trẻ có thể suy giảm đề kháng, dễ ốm vặt, da xanh, tái, nhợt. Trẻ mệt mỏi, hay ngáp vặt, buồn ngủ, thiếu tập trung, dễ cáu gắt. Nặng hơn, trẻ bị rối loạn giấc ngủ, kém hấp thu, chậm cao lớn, dễ mắc bệnh về da.
Theo khảo sát của tổ chức dinh dưỡng Đông Nam Á (Seanuts), bữa ăn hàng ngày của trẻ em Việt Nam cung cấp thiếu đến 50% nhu cầu một số vi chất như vitamin A, B1, C, D3, sắt, kẽm, canxi… trong đó điển hình là thiếu kẽm và sắt.
Thống kê của Viện Dinh dưỡng tỷ lệ trẻ em thiếu kẽm ở mức trầm trọng lên 60%, cứ 3 trẻ có một trẻ thiếu sắt. Đặc biệt thiếu kẽm thường đi đôi thiếu sắt và ngược lại. Trong khi kẽm, sắt, vitamin A đã được chứng minh là có vai trò quan trọng trong việc cải thiện miễn dịch cho trẻ.
Theo ThS.BS Lê Thị Hải, nước ta đã có chương trình phòng chống thiếu máu, thiếu sắt do Viện Dinh dưỡng Quốc gia chủ trì và triển khai từ những năm 80 nhưng tới hiện tại, tuy nhiên tỷ lệ thiếu sắt vẫn đang ở mức cao. Hiện chưa có chương trình nào về phòng chống thiếu kẽm. Chính vì vậy, tỷ lệ thiếu sắt và kẽm ở trẻ em Việt Nam nhất là trẻ dưới 5 tuổi vẫn đang tồn tại ở mức cao.
Bổ sung sắt và kẽm cho trẻ bằng chế độ ăn
TS.BS Phan Bích Nga, Trưởng khoa Khám Trẻ em, Viện Dinh dưỡng Quốc gia, đồng thời là Phó Chủ tịch Hội Dinh dưỡng Nhi khoa đã phân tích, sắt tham gia vào quá trình sản sinh ra các tế bào miễn dịch Lympho T - giúp chống lại sự tấn công của virus, vi khuẩn. Vì vậy, khi cơ thể trẻ bị thiếu sắt thì hệ miễn dịch sẽ suy giảm. Kẽm cũng đóng vai trò quan trọng với hệ miễn dịch vì kẽm vừa là thành phần, vừa là xúc tác tăng cường sản xuất ra các yếu tố miễn dịch (miễn dịch tế bào, miễn dịch thích ứng), từ đó tạo một hệ thống phòng thủ giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh.
Trong đó, chế độ dinh dưỡng hợp lý có vai trò quan trọng như tấm lá chắn bảo vệ, tăng sức đề kháng cho trẻ. Nếu không đảm bảo dinh dưỡng, thiếu chất, trẻ bị suy giảm đề kháng, trẻ dễ mắc bệnh, mệt mỏi, thiếu tập trung, ảnh hưởng lớn đến học tập.
Để bổ sung sắt, kẽm cho trẻ, chuyên gia dinh dưỡng khuyến cáo cha mẹ nên cho con ăn các thực phẩm như thịt bò, trứng, hàu, sò, ghẹ và một số loại rau lá xanh. Ban đầu, gia đình nên cho trẻ tập ăn với lượng nhỏ, sau đó tăng dần lượng thực phẩm.
Một số loại thực phẩm giàu kẽm cho trẻ em:
+ Các loại hạt: Hạt được sử dụng trong chế độ ăn của trẻ không chỉ cung cấp chất xơ, chất béo, vitamin tốt mà còn chứa lượng kém đáng kể. Đặc biệt là trong các loại hạt như vừng, cây gai dầu, bí ngô, hạt chia, hạnh nhân, hạt điều, đậu phộng, quả óc chó…
+ Ngũ cốc nguyên hạt: Trẻ có thể nhận lượng kẽm từ ngũ cốc nguyên hạt như lúa mì, yến mạch và gạo...
+ Các loại thịt: Tất cả các loại thịt đều có lượng kẽm dồi dào, nên cho trẻ ăn thịt gia cầm không da hoặc thịt nạc với ít chất béo hơn để có đủ lượng kẽm.
+ Sữa ít béo, sữa chua: Ngoài canxi, uống sữa, sữa chua hàng ngày có thể đáp ứng nhu cầu kẽm của trẻ. Một cốc sữa chua nguyên chất ít béo chứa 2,2mg kẽm.
+ Các loại đậu: Tất cả các loại đậu, đậu lăng, đậu có một lượng sắt, kẽm dồi dào.
Tuy nhiên, PGS.TS Nguyễn Thị Diệu Thúy nhấn mạnh, tỷ lệ hấp thu sắt và kẽm từ thức ăn khá thấp. Trong chế độ ăn hằng ngày, cơ thể chỉ hấp thu được 5-15% lượng sắt và 10-30% kẽm của thực phẩm. Vì vậy, sau 6 tháng, tỷ lệ thiếu kẽm và sắt ở trẻ tăng cao, thường thiếu cùng nhau. Chính vì vậy có khoảng trống sắt kẽm ở trẻ từ 6 tháng – 2 tuổi.
Cha mẹ cũng cần chủ động bổ sung dự phòng cho bé để tránh thiếu hụt sắt kẽm kéo dài ảnh hưởng đến tốc độ phát triển. Đặc biệt bổ sung vi chất dinh dưỡng với đầy đủ kẽm sắt là một yếu tố then chốt trong giải pháp "Nhân đôi đề kháng" cho bé song song các biện pháp hỗ trợ từ bên ngoài như tăng cường vui chơi vận động, môi trường sống sạch sẽ…
Mọi người nên tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng để lựa được các sản phẩm có hàm lượng sắt và kẽm đủ nhu cầu hàng ngày, song không làm dư thừa. Ví dụ, có thể chọn sản phẩm chứa đủ kẽm và sắt theo với tỷ lệ 1:1. Việc bổ sung đầy đủ các vi chất dinh dưỡng, đặc biệt là sắt và kẽm bởi hai vi chất này đóng vai trò vô cùng quan trọng với sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ nhỏ.