"Gốc rễ" từ định kiến và tập quán lạc hậu
Tuyên Quang là tỉnh thuộc vùng Trung du và miền núi phía Bắc của nước ta, có diện tích tự nhiên là 13.795,50 km2, quy mô dân số là 1.865.270 người, với 22 dân tộc cùng sinh sống, trong đó có nhiều đồng bào DTTS như: Mông, Dao, Bố y, La Chí, Pà Thẻn. Thực tiễn cho thấy rằng, trong thời gian qua những định kiến và tập quán lạc hậu còn tồn tại trong vùng đồng bào DTTS là nguyên nhân sâu xa dẫn đến tình trạng bất bình đẳng giới ở vùng cao của tỉnh Tuyên Quang.
Trong đó, quan niệm người phụ nữ mặc định gắn với vai trò sinh con và chăm sóc gia đình, còn nam giới đảm nhận việc lao động sản xuất, giao tiếp xã hội, tham gia công tác cộng đồng; một số phong tục, tập quán lạc hậu trong đời sống sinh hoạt đó là tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết, sinh đẻ nhiều con và tư tưởng nặng nề về con trai nối dõi dòng họ khiến nhiều gia đình sinh con một bề là nữ, đều phải cố gắng đẻ được cậu con trai,...
Sự phân chia cứng nhắc này khiến phụ nữ trong vùng đồng bào DTTS không có cơ hội được học tập, bồi dưỡng kỹ năng, tiếp cận thông tin và tham gia vào các quyết định quan trọng của gia đình, dòng họ và xã hội. Và cứ thế, lời ru buồn hàng ngày ở vùng cao Tuyên Quang cứ trôi nhẹ đi, bởi bất bình đẳng giới đồng nghĩa các hộ gia đình sẽ đồng hành cùng cái nghèo mãi chưa có "lối thoát" ra.
Bất bình đẳng giới ở vùng đồng bào DTTS là một trong những nguyên nhân cơ bản của tình trạng đói nghèo. Ảnh: Hoàng Chính
Gia đình chị Thào Thị Mỷ, dân tộc Mông (42 tuổi, tại thôn Lò Suối Tủng, xã Tùng Vài, tỉnh Tuyên Quang). Ngôi nhà trình tường đất rộng chừng 40m2 đã nghiêng ngả là nơi sinh sống của gia đình chị, không có một tài sản đáng giá nào trong ngôi nhà ngoài vài bộ quần áo đã cũ.
Ở tuổi 42, chị Mỷ là mẹ của 5 người con, người con gái cả đã đi lấy chồng, còn người con út đang lững chững tập đi. Đẻ nhiều con, khiến cuộc sống của gia đình chị Mỷ đã nghèo, nay lại càng nghèo hơn, kinh tế gia đình chỉ phụ thuộc vào nương trồng ngô. Năm kia, do hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, gia đình chị Mỷ được Đảng, Nhà nước hỗ trợ kinh phí xây dựng căn nhà cấp 4 kiên cố, thế nhưng chị Mỷ vẫn ở ngôi nhà cũ với lý do ở nhà đất quen rồi.
Chị Thào Thị Mỷ tâm sự: "Bản thân tôi được cán bộ Trạm y tế, cán bộ xã tuyên truyền hướng dẫn các biện pháp và cấp phát thuốc tránh thai, nhưng tôi hay quên không uống, nên khi có thai thì tôi cứ đẻ thôi, chồng bảo đẻ nhiều con nhà sẽ đông vui hơn nên tôi cũng nghe chồng".
Ngoài ra, bất bình đẳng giới ở trong vùng đồng bào DTTS còn xuất phát từ tình trạng bạo lực gia đình ở phụ nữ và trẻ em. Nguyên nhân được xác định chủ yếu vẫn là do mâu thuẫn, bất đồng mối quan hệ vợ chồng trong cuộc sống hàng ngày. Một số yếu tố khác được coi là nguyên nhân gián tiếp dẫn đến nạn bạo lực gia đình đó là do cái nghèo và một số tệ nạn xã hội như rượu chè, cờ bạc...
Đáng chú ý, bạo lực gia đình và bạo lực trên cơ sở giới vẫn là vấn đề nhức nhối ở vùng cao Tuyên Quang, khi những vụ việc không được phát giác vì người phụ nữ không lên tiếng, sợ ảnh hưởng đến con cái và bị hàng xóm chê cười.
Chị G.T.M (tên nhân vật đã được thay đổi) một nạn nhân bị bạo lực gia đình tại xã Cán Tỷ, tỉnh Tuyên Quang nghẹn ngào chia sẻ: "Bình thường nếu không uống rượu, chồng tôi là người rất tốt, chăm chỉ làm ăn, thương con, nhưng mỗi lần đi uống rượu say về là anh lại tìm cớ mắng nhiếc và đánh vợ.
Trước đây, tôi thường xuyên bị chồng bạo lực về tinh thần và thể xác, tôi cứ âm thầm chịu đựng vì nghĩ mình là phụ nữ một phần và nghĩ đến con cái đang đi học. Song được sự động viên của hàng xóm, tôi mạnh dạn báo với chính quyền địa phương giúp đỡ tôi cách giải quyết. Từ khi các cơ quan, ban ngành của xã vào cuộc tuyên truyền, phổ biến kiến thức pháp luật, giờ đây chồng tôi không còn hành vi bạo lực với tôi nữa".
Hệ lụy đối với phát triển bền vững
Mặc dù trong xã hội văn minh, tiến bộ như hiện nay, thế nhưng cụm từ "bất bình đẳng giới" vẫn còn đang len lỏi trong một bộ phận người dân, nhất là ở vùng đồng bào DTTS, bởi nơi đây trình độ nhận thức của người dân còn hạn chế, tỉ lệ hộ nghèo cao, một số phong tục, tập quán lạc hậu vẫn ăn sâu vào tiềm thức.
Và hệ lụy từ bất bình đẳng giới thực sự nghiêm trọng đến sự phát triển bền vững trong vùng đồng bào DTTS, không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi cá nhân của phụ nữ, trẻ em mà còn tác động tiêu cực đến sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
Xóa bỏ định kiến giới để phụ nữ có điều kiện tự chủ, phát triển trong cuộc sống. Ảnh: Hoàng Chính
Đơn cử, bất bình đẳng giới sẽ liên tiếp hình thành nên các hệ lụy cụ thể: cản trở phụ nữ, trẻ em được tiếp cận với các chính sách xóa nghèo như không được học nghề, tiếp cận vốn hoặc tham gia thị trường lao động chính thức, làm giảm hiệu quả các chương trình giảm nghèo bền vững; từ định kiến giới khiến trẻ em gái bị thiệt thòi không được gia đình cho đi học, không được quan tâm chăm sóc chu đáo, gây ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực trong tương lai của địa phương, đất nước. Từ đó, có sự phân hóa, gia tăng khoảng cách giàu nghèo giữa vùng DTTS và vùng đồng bằng, giữa giới tính nam và nữ ngày càng lớn.
Bất bình đẳng giới khiến người dân ở vùng đồng bào DTTS rơi vào vòng luẩn quẩn của nghèo đói, ít học, kết hôn sớm, sinh nhiều con, nghèo đói tiếp diễn. Do đó, các cấp, các ngành và địa phương ở tỉnh Tuyên Quang cần tiếp tục quyết liệt, có những giải pháp đồng bộ, kiên trì và phù hợp trong giải quyết vấn đề này.
