Thừa cân béo phì (TCBP) là nguyên nhân làm gia tăng các bệnh lý mạn tính nguy hiểm như tim mạch, tăng huyết áp, đái tháo đường... trong đó hệ xương khớp là một trong những căn bệnh chịu tác hại nghiêm trọng của tình trạng này. Tình trạng TCBP đã và đang trở thành một nguy cơ của sức khoẻ. Tại các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam, tình trạng này đang tăng lên nhanh chóng trong những năm gần đây nhất là ở trẻ em bên cạnh một số lượng không nhỏ các bệnh nhân bị suy dinh dưỡng.
Quá nhiều tác động xấu lên hệ vận động vì TCBP
Ảnh hưởng của béo phì bộc lộ ngay từ khi còn nhỏ như đi lại chậm chạp hơn, thường bị bạn bè cùng lứa chế giễu, làm cho trẻ béo phì ngại tiếp xúc hơn và hay chơi một mình. Hậu quả là làm trẻ hạn chế giao tiếp, hòa nhập với bạn bè, ứng xử kém và hoạt động nhóm kém. Mặt khác, với trọng lượng quá cao so với sức chịu đựng còn non yếu của hệ cơ xương khớp nên trẻ thường kêu đau mỏi xương khớp nhất là khớp gối, vùng thắt lưng. Một số trường hợp khớp bị biến dạng như chân hình chữ X hay chữ O, ảnh hưởng đến thẩm mỹ và gây khó khăn trong hoạt động.
 Béo phì. |
Một bệnh lý khác cũng gặp nhiều ở trẻ em thừa cân và béo phì đó là hiện tượng trượt điểm cốt hóa ở đầu trên xương đùi gây nên tình trạng đau khớp và biến dạng khớp kiểu khớp háng xoay vào trong. Về lâu dài, đây là yếu tố nguy cơ gây thoái hóa khớp háng sớm và nặng.
Thoái hóa khớp, đau thắt lưng: khi trọng lượng cơ thể tăng thì sức nặng đè lên các khớp càng lớn, nhất là vùng lưng, khớp háng, khớp gối, cổ chân làm cho các khớp này sớm bị tổn thương và lão hóa nhanh. Hậu quả là gây đau đớn và khó khăn trong vận động, sinh hoạt hằng ngày của người bệnh.
Thừa cân và béo phì được coi là yếu tố bảo vệ cho quá trình loãng xương vì qua các nghiên cứu cho thấy mật độ xương ở những người béo cao hơn so với người bình thường. Tuy nhiên người béo phì thường ít phơi nắng, ít hoạt động ngoài trời, ít vận động. Tình trạng này kéo dài sẽ làm giảm chất lượng của xương.
Nếu tăng axít uric kéo dài có thể gây bệnh gút, biểu hiện bằng viêm khớp cấp tính các khớp chủ yếu ở chi dưới, tái phát nhiều lần.
Nếu có bệnh đái tháo đường đi kèm thì các triệu chứng đau mỏi cơ xương khớp càng rầm rộ hơn do thoái khớp và do tổn thương thần kinh ngoại biên.
Điều trị béo phì và các bệnh phối hợp như thế nào?
Mục đích của điều trị thừa cân và béo phì là giảm trọng lượng ở giai đoạn đầu rồi duy trì trọng lượng cơ thể ở mức độ hợp lý ở giai đoạn sau bằng các biện pháp sau:
Chế độ ăn giảm calo: lượng calo cung cấp giảm từ 20 - 25% so với tuổi và giới, loại trừ các loại đường hấp thu nhanh và mỡ bão hoà hoặc tương tương với 1.600-1.800kcal/ngày. Mục đích là giảm cân từ từ, không quá nhanh, khoảng 2-3kg/tháng.
 Béo phì ảnh hưởng đến các cơ quan trong cơ thể. |
Tăng cường hoạt động thể lực:
Luyện tập thể dục, thể thao vừa sức sẽ giúp cơ bắp khỏe mạnh, thuận lợi cho lưu thông mạch máu, giúp cho dinh dưỡng khớp và sụn khớp tốt hơn. Cơ bắp khỏe mạnh sẽ giúp giảm lực đè ép lên các khớp xương trong khi vận động. Nên tập luyện tối thiểu 30 phút/ngày. Những hoạt động thể thao như bơi lội, đi bộ, thể dục nhịp điệu... và các thể thao tập thể như bóng đá, bóng chuyền... nên được khuyến khích và động viên.
Các thuốc giảm béo với tác dụng ức chế hấp thu mỡ được bác sĩ chỉ định trong những trường hợp nặng mà sử dụng các phương pháp trên không kết quả.
Phẫu thuật: một số trường hợp nặng, không đáp ứng với các biện pháp kể trên, phẫu thuật làm hẹp dạ dày sẽ được đặt ra.
Phối hợp với điều trị các bệnh lý đi kèm với béo phì như thuốc chống thoái khớp, thuốc giảm đau, thuốc hạ huyết áp, thuốc hạ mỡ máu...
Thừa cân và béo phì gây hậu quả gì? Béo phì là yếu tố nguy cơ của nhiều bệnh tật của nhiều cơ quan, bộ phận trong cơ thể như: - Hệ tim mạch: tăng huyết áp, xơ vữa mạch máu, nhồi máu cơ tim, tai biến mạch não, hẹp tắc động mạch chi. - Hệ hô hấp: giảm thông khí, ngừng thở khi ngủ là một biến chứng rất nguy hiểm. - Hệ nội tiết, chuyển hóa: tình trạng kém dung nạp glucose, kháng insulin, nặng hơn là bệnh tiểu đường, rối loạn chuyển hóa mỡ máu, tăng acid uric gây bệnh gút. - Tác động về tâm sinh lý: tự ti, trầm cảm, khó hòa nhập cộng đồng. - Một số bệnh ung thư như ung thư thực quản, trực tràng, vú... Tổ chức Y tế Thế giới đã dùng chỉ số nhân trắc học dựa vào chiều cao và cân nặng, đó là chỉ số cơ thể (BMI) tính bằng cân nặng cơ thể (kg) chia cho chiều cao bình phương (mét) và phân ra các mức độ như sau: BMI dưới 18,5 kg/m2: gọi là thiếu cân, gầy; BMI từ 18,5 - 24 kg/m2 là bình thường; BMI từ 25 - 30kg/m2 là thừa cân và BMI trên 30 kg/m2 gọi là béo phì. Các chỉ số này thấp hơn một chút khi áp dụng cho người châu Á. Gần đây, với các kỹ thuật đo thành phần cơ thể hiện đại như đo bằng máy hấp thụ năng lượng kép sử dụng tia X (DEXA) cho phép xác định chính xác khối mỡ, khối nạc, khối xương toàn thân, giúp ích nhiều cho chẩn đoán và theo dõi điều trị bệnh. Tuy nhiên, do giá thành còn cao nên chưa được phổ biến rộng rãi. |
TS. Đào Hùng Hạnh