Từ u máu sang ung thư da
Bệnh viện (BV) Da liễu TP.HCM vừa tiếp nhận BN nữ H.T.H.L. 17 tuổi bị ung thư da sau một thời gian dài sử dụng miếng dán phóng xạ điều trị bệnh u máu bẩm sinh. Theo hồ sơ bệnh án, từ lúc mới sinh, L. có khối u mạch máu ở bàn chân trái. Sợ bàn chân con “xấu xí” nên gia đình đã đưa bé đi điều trị u máu tại một cơ sở y tế từ lúc hai tuổi.
Sau sáu lần điều trị bằng miếng dán phóng xạ phốt pho 32, khoảng cách giữa hai đợt điều trị là một tháng thì khối u máu xẹp hoàn toàn; chỉ để lại vùng sẹo trắng với kích thước khoảng 5x10cm. Thế nhưng, cách đây 5 năm, vùng sẹo này bắt đầu có biểu hiện ngứa, khi bé L. gãi làm vết sẹo chảy máu, rỉ dịch hôi, đóng mày và gần đây xuất hiện thêm một khối u kích thước khoảng 1cm. Kích thước khối u tăng dần, bề mặt thỉnh thoảng bị loét, chảy dịch kèm ngứa, đau nhức. Trước tình huống đó, bé L. được người nhà thoa một số loại thuốc lên vết thương để giảm ngứa nhưng triệu chứng ngứa liên tục tái phát.
BN đến khám và điều trị tại nhiều cơ sở y tế nhưng không tìm ra bệnh, vết loét ngày càng lan rộng. Khi BN đến khám tại BV Da liễu, kích thước vết sẹo đã rộng 6x15cm, nhiều vị trí bị hoại tử. Bác sĩ (BS) Võ Nguyễn Thúy Anh cho biết: Sau khi thăm khám và xét nghiệm, BN được chẩn đoán ung thư tế bào gai (một dạng ung thư da). Khối u xuất hiện đầu tiên ở phần gốc ngón chân cái, kích thước khoảng 1cm, sau đó lan rộng dần ra đến nửa trong của bàn chân.
Một dạng bệnh khác cũng được chỉ định điều trị bằng phóng xạ là ung thư tuyến giáp. Sáu tháng đầu năm 2014, BV Ung Bướu TP.HCM phát hiện hơn 1.000 ca ung thư tuyến giáp, trong đó 50-60% trường hợp được uống thuốc phóng xạ (dạng Iốt 131). Trong khi đó, theo các chuyên gia y tế, BN điều trị bằng Iốt 131 cần phải được khám bệnh thường xuyên để phát hiện sớm các biến chứng, bao gồm cả ung thư. Biến chứng phổ biến nhất là suy giáp. Các biến chứng khác có thể gặp như khô miệng và mất vị giác do tuyến nước bọt bị phá hủy.
BS Đặng Huy Quốc Thịnh, Phó giám đốc BV Ung Bướu TP.HCM cảnh báo: điều trị u máu bẩm sinh bằng miếng dán đồng vị phóng xạ sẽ nguy hiểm. Thực tế, đây là chất phóng xạ hở, nhân viên y tế sẽ thực hiện đo cắt kích thước miếng dán phốt pho 32 hoàn toàn bằng thao tác thủ công và dán trực tiếp lên vết thương nên sau một thời gian dài sử dụng sẽ không kiểm soát được chính xác hàm lượng phóng xạ phát ra; không phòng trước được các di chứng do quá trình điều trị gây ra. Hơn nữa, điều trị bằng miếng dán phốt pho 32 thì thời gian điều trị kéo dài. Hiện nay, một số cơ sở đã chuyển sang điều trị u máu bẩm sinh bằng tia laser sẽ rút ngắn thời gian điều trị và không gây nguy hiểm.
BS Võ Nguyễn Thúy Anh, BV Da liễu TP.HCM khuyến cáo thêm: Phương pháp dùng miếng dán phóng xạ điều trị u máu cho kết quả điều trị tốt nhưng có nhiều tác dụng phụ như: sẹo teo, sẹo co kéo, dãn mạch không hồi phục và đặc biệt là thoái hóa ác tính gây ung thư. Đặc biệt, ở trẻ nhỏ nếu tiếp xúc tia xạ càng sớm trẻ càng có nguy cơ cao phát triển ung thư. Chính vì vậy, các nước phương Tây ngừng sử dụng từ những năm 1950, nhưng VN vẫn sử dụng.
Một nghiên cứu trên thế giới cho biết, sau khi theo dõi trên 11.870 trẻ em đã được điều trị u máu trên da bằng tia xạ thì có đến 248 ca được phát hiện ung thư da.
Với phương pháp uống phóng xạ để điều trị cho ung thư bướu giáp tuy hiệu quả nhưng không thể dùng để điều trị cho các phụ nữ có thai. Những phụ nữ muốn có con phải đợi ít nhất 6-12 tháng sau điều trị Iốt 131, vì buồng trứng có nguy cơ tiếp xúc với phóng xạ.
Đối với BN nam, được điều trị bằng loại phóng xạ này có thể bị giảm số lượng tinh trùng và bị vô sinh tạm thời trong khoảng hai năm. Vì thế, trước khi điều trị lốt phóng xạ nhiều đợt, BN có thể gửi tinh trùng vào ngân hàng tinh trùng. Đáng nói, tất cả những điều này không phải BN nào cũng đều được tư vấn kỹ càng trước khi chấp nhận điều trị.
Không an toàn cho cả người xung quanh
Nhiều BN điều trị tại BV Chợ Rẫy, Ung Bướu TP.HCM, Trung ương Quân đội 108 (Hà Nội)… tỏ ra lo lắng vì BS căn dặn sau khi uống thuốc phải cách ly người thân. Bà N.T. (53 tuổi, ở Bến Tre) bị ung thư bướu giáp giai đoạn sớm cho biết: “Hai năm theo dõi, tôi được Trung tâm chẩn đoán y khoa Medic TP.HCM xác định đã bị ung thư bướu giáp.
Sau khi được phẫu thuật cắt bỏ bướu giáp bị ung thư tại BV Chợ Rẫy, tôi được uống phóng xạ tại Khoa Y học hạt nhân. BS dặn tôi phải tránh xa người xung quanh ít nhất 2m và cách ly suốt ba tuần, đặc biệt là trẻ em và phụ nữ mang thai. Vì vậy, dù các con có nhà ở Sài Gòn nhưng tôi không dám về mà phải thuê nhà trọ gần BV. Cách ly được người nhà nhưng tôi không thể cách ly được với những người xung quanh vì đi đâu cũng thấy đông người, chưa kể tôi phải đến các tiệm cơm để mua thức ăn hay đi nhà vệ sinh công cộng…”.
Trong khi đó, BS Đặng Huy Quốc Thịnh, Phó giám đốc BV Ung Bướu TP.HCM lại cho rằng, với BN bị ung thư tuyến giáp, tùy từng trường hợp mà BS chỉ cho phẫu thuật hoặc uống thêm thuốc phóng xạ Iốt 131 nếu bướu lớn, xâm lấn, di căn… Với những BN uống phóng xạ liều cao thì nằm cách ly tại BV từ ba-năm ngày. Sau đó, nhân viên y tế sẽ đo mức độ phóng xạ trong cơ thể người bệnh đảm bảo an toàn mới cho xuất viện.
Trong thời gian cách ly tại cơ sở y tế, người bệnh không tiếp xúc với người thân, các chất thải của người bệnh được thu gom đặc biệt dưới dạng rác thải phóng xạ. Còn những BN uống liều thấp vẫn ở lại BV cách ly từ 24-48 giờ và cho kiểm tra độ phóng xạ an toàn trước khi xuất viện. Tuy nhiên, cũng theo BS Thịnh, để người bệnh an tâm và an toàn hơn nữa, BS thường dặn BN tự cách ly với người xung quanh.
Như vậy, chính xác BN có cần cách ly cộng đồng sau khi xuất viện? Câu trả lời là: tùy BS, tùy BV. Chính việc chỉ định không thống nhất nên nhiều BN và gia đình rất bối rối. Tuy nhiên, nếu yêu cầu BN thực hiện nguyên tắc cách ly với cộng đồng mà không có sự giám sát nào của các cơ quan chức năng thì kết quả sẽ là: chỉ định có cũng như không!
