Trong bối cảnh các căn cứ không quân dễ dàng trở thành mục tiêu bị tập kích, Ukraine đang tiên phong xây dựng một mô hình mới: không quân cơ động và phân tán, thay vì cố thủ tại các sân bay cố định.
Các tổ hợp di động mới của Không quân Ukraine được thiết kế để giúp máy bay F-16 tiếp tục di chuyển và sống sót. (Nguồn: Come Back Alive)
Cốt lõi của mô hình này là sự linh hoạt. Thay vì phụ thuộc vào hạ tầng cố định như các căn cứ có nhà chứa, đường băng dài, kho vũ khí và trung tâm chỉ huy, Ukraine đưa toàn bộ hệ thống hỗ trợ máy bay F-16 lên các tổ hợp cơ động đặt trên xe tải.
Hai tổ hợp mới, do nhóm thiện nguyện Come Back Alive phối hợp cùng ngành quân sự và năng lượng Ukraine phát triển, đã thay thế hoàn toàn vai trò của căn cứ. Một tổ hợp đảm nhiệm việc lập kế hoạch nhiệm vụ, chỉ huy và là nơi nghỉ ngơi cho phi công, còn tổ hợp kia phục vụ bảo trì và tiếp đạn cho máy bay.
Giải pháp này không chỉ giúp F-16 tiếp tục hoạt động hiệu quả dù không có sân bay cố định hiện đại, mà còn tăng khả năng sống sót trước các đòn tập kích bằng tên lửa hoặc UAV từ Nga. "Các sân bay của Ukraine là mục tiêu hàng đầu của đối phương, nên giữ được máy bay an toàn là một thách thức lớn", tổ chức Come Back Alive khẳng định.
Chuyên gia hàng không quân sự Tim Robinson từ Hiệp hội Hàng không Hoàng gia Anh đánh giá cao sáng kiến này, gọi đó là một bước đi "sáng tạo và quan trọng" trong việc duy trì sức chiến đấu của F-16. Theo ông, nếu không thể luân chuyển vị trí và duy trì hoạt động thường xuyên, những chiếc F-16 rất dễ trở thành mục tiêu. Ông cũng nhấn mạnh, những gì Ukraine đang làm thực tế là điều mà nhiều thành viên NATO đã nghĩ tới nhưng chưa thực hiện – vận hành không quân từ các vị trí phân tán, linh hoạt và khó bị tấn công.
Chiến lược phân tán của Ukraine đã phát huy hiệu quả ngay từ những ngày đầu chiến sự. Một tướng Mỹ từng nhận xét, Ukraine mất rất ít máy bay trên mặt đất vì họ rất hiếm khi để máy bay cất và hạ cánh tại cùng một sân bay.
Ngược lại, Nga không phân tán máy bay cho đến khi Ukraine bắt đầu sử dụng UAV tầm xa tập kích các căn cứ không quân trên lãnh thổ Nga. Dù sau đó Moscow đã chuyển hướng phân tán, nhưng thói quen tập trung máy bay tại một số điểm vẫn khiến họ dễ bị tấn công chính xác.
Câu chuyện của Ukraine đang thúc đẩy phương Tây xem lại toàn bộ khái niệm vận hành không quân trong chiến sự hiện đại. Suốt nhiều thập kỷ, quân đội các nước NATO chủ yếu hoạt động dựa trên các căn cứ cố định.
Chính vì thế, Không quân Mỹ đã phát triển chiến lược "Triển khai chiến đấu linh hoạt" (Agile Combat Employment), cho phép các đơn vị có thể hoạt động từ nhiều vị trí nhỏ, khó bị phát hiện. Tướng Kevin Schneider, Tư lệnh Không quân Thái Bình Dương Mỹ, từng tuyên bố rằng "thời kỳ hoạt động từ căn cứ cố định, an toàn đã qua rồi, lực lượng không quân tương lai phải có khả năng cơ động, linh hoạt và hoạt động từ các địa điểm phân tán trong điều kiện cạnh tranh".
Một số quốc gia như Thụy Điển và Phần Lan đã đi trước trong xu hướng này. Trong nhiều thập kỷ, Phần Lan – quốc gia có chung biên giới với Nga – đã thiết kế lực lượng không quân với khả năng hoạt động từ đường cao tốc dân sự, không chỉ từ các căn cứ quân sự. Các máy bay như Gripen hay MQ-9 Reaper, thậm chí cả cường kích A-10, đều đã thực hiện cất hạ cánh trên đường đất hoặc bãi biển trong các cuộc thử nghiệm.
Tuy nhiên, chuyển đổi từ mô hình căn cứ cố định sang vận hành phân tán là điều không dễ. Nó đòi hỏi chi phí đầu tư lớn, làm phức tạp chuỗi hậu cần và buộc phải thay đổi văn hóa vận hành lâu đời của nhiều lực lượng không quân. Một cựu sĩ quan tình báo không quân phương Tây thừa nhận rằng đa số các lực lượng hiện vẫn "quen với việc hoạt động từ các căn cứ tập trung", nhưng cũng nói rõ rằng "xếp hàng để bị đánh tập thể không phải là một lựa chọn nữa".
Taras Chmut, lãnh đạo Come Back Alive, chia sẻ rằng các tiêm kích như F-16 vốn được thiết kế để hoạt động trong "hệ sinh thái khép kín" của phương Tây – nơi có đầy đủ căn cứ, cơ sở bảo trì và hậu cần. Nhưng Ukraine không có thời gian để xây dựng hệ thống đó. "Giải pháp hợp lý nhất là tạo ra một hệ sinh thái di động – nhanh gọn, cơ động và dễ ẩn mình", ông nói.
