Bệnh vô kinh: Nguyên nhân, triệu chứng, phòng bệnh và cách điều trị

1. Tổng quan bệnh vô kinh

1.1. Bệnh vô kinh là gì?

Bệnh vô kinh (amenorrhea) là tình trạng phụ nữ không có kinh nguyệt trong một khoảng thời gian nhất định hoặc hoàn toàn không có kinh. Bệnh vô kinh có thể là dấu hiệu của nhiều vấn đề sức khỏe khác nhau và được phân loại thành hai dạng chính là vô kinh thứ phát và vô kinh nguyên phát.

1.1.1 Vô kinh nguyên phát

Đây là tình trạng khi một bé gái đến tuổi dậy thì (16 tuổi) nhưng vẫn chưa có kinh nguyệt, dù đã có các dấu hiệu phát triển giới tính thứ cấp như tăng trưởng ngực hoặc lông mu.

1.1.2. Vô kinh thứ phát

Xảy ra khi một phụ nữ từng có kinh nguyệt đều đặn nhưng lại ngừng có kinh trong 3 tháng liên tiếp hoặc lâu hơn. Nếu chu kỳ kinh nguyệt vốn đã không đều, vô kinh thứ phát được xác định khi kinh ngừng trong 6 tháng.

1.2. Nguyên nhân gây bệnh vô kinh

1.2.1. Nguyên nhân gây bệnh vô kinh nguyên phát

• Bất thường nhiễm sắc thể: Ví dụ như hội chứng Turner gây ra sự chậm phát triển sinh dục và chiều cao thấp.
• Rối loạn hormone: Thiếu hụt estrogen, vấn đề về tuyến yên hoặc tuyến giáp.
• Bất thường cấu trúc sinh dục: Dị tật bẩm sinh ở tử cung, âm đạo, hoặc màng trinh.
• Tình trạng y tế mạn tính: Các vấn đề về dinh dưỡng, rối loạn ăn uống, hoặc bệnh mãn tính nghiêm trọng.

1.2.2. Nguyên nhân gây bệnh vô kinh nguyên phát

• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Một trong những nguyên nhân phổ biến gây mất kinh, liên quan đến mất cân bằng hormone sinh dục.
• Rối loạn chức năng tuyến giáp: Tuyến giáp hoạt động quá mức hoặc kém hoạt động đều có thể gây rối loạn kinh nguyệt.
• Căng thẳng và thay đổi tâm lý: Căng thẳng kéo dài có thể ảnh hưởng đến hoạt động của trục hạ đồi – tuyến yên – buồng trứng, dẫn đến vô kinh.
• Tập thể dục quá mức: Những người tập luyện thể thao nặng (vận động viên, người tập gym cường độ cao) có thể bị vô kinh do lượng mỡ cơ thể giảm mạnh.
• Sử dụng thuốc tránh thai hoặc các phương pháp tránh thai nội tiết: Ngừng sử dụng thuốc tránh thai hoặc các biện pháp ngừa thai nội tiết có thể gây ra vô kinh trong một thời gian.

2. Triệu chứng bệnh vô kinh

2.1. Triệu chứng vô kinh thứ phát

• Mất kinh nguyệt đột ngột: Đây là dấu hiệu chính, xảy ra sau khi người phụ nữ đã có chu kỳ kinh nguyệt bình thường trước đó. Kinh nguyệt có thể dừng lại trong ít nhất 3 tháng đối với người có chu kỳ đều, hoặc 6 tháng đối với người có chu kỳ không đều.
• Cân nặng thay đổi đột ngột
• Mụn trứng cá và da nhờn
• Lông mọc bất thường
• Rụng tóc
• Tiết sữa từ ngực
• Khô âm đạo
• Đau đầu và thay đổi thị lực
• Đau vùng chậu hoặc bụng dưới
• Mệt mỏi, suy nhược

2.2. Triệu chứng vô kinh nguyên phát

• Không có kinh nguyệt: Bé gái đến tuổi 16 nhưng chưa có kỳ kinh đầu tiên, dù đã có những dấu hiệu khác của tuổi dậy thì (phát triển ngực, lông mu, thay đổi cơ thể).
• Nếu vô kinh nguyên phát do các vấn đề liên quan đến hormone hoặc các bất thường về nhiễm sắc thể (như hội chứng Turner), bé gái có thể không phát triển ngực, không mọc lông mu, hoặc không phát triển các dấu hiệu giới tính thứ cấp khác.
• Đau bụng dưới hoặc đau vùng chậu.

3. Bệnh vô kinh có lây nhiễm không?

Vô kinh là một tình trạng liên quan đến hệ thống sinh sản và nội tiết tố, không do vi khuẩn, virus, hoặc các tác nhân gây bệnh truyền nhiễm gây ra. Do đó, vô kinh không lây lan từ người này sang người khác thông qua tiếp xúc hay qua các con đường truyền nhiễm khác như các bệnh lây qua đường tình dục.

4. Cách phòng bệnh vô kinh

4.1. Duy trì cân nặng lành mạnh

Tránh thiếu cân hoặc béo phì: Cân nặng ảnh hưởng trực tiếp đến chu kỳ kinh nguyệt. Thiếu cân hoặc béo phì có thể gây rối loạn kinh nguyệt và dẫn đến vô kinh. Cần duy trì chỉ số khối cơ thể (BMI) trong khoảng lành mạnh bằng cách có một chế độ ăn uống cân đối.

4.2. Ăn uống đầy đủ và cân bằng

Dinh dưỡng hợp lý: Một chế độ ăn uống đầy đủ các chất dinh dưỡng như protein, chất béo, carbohydrate, vitamin, và khoáng chất giúp duy trì cân bằng hormone trong cơ thể. Thiếu dinh dưỡng, đặc biệt là chất béo và vitamin D, có thể ảnh hưởng đến quá trình sản xuất hormone sinh dục.

4.3. Tập luyện thể dục điều độ

Tránh tập luyện quá mức: Tập thể dục quá mức hoặc cường độ cao có thể gây mất cân bằng năng lượng trong cơ thể và ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt, dẫn đến vô kinh (đặc biệt ở vận động viên). Nên duy trì thói quen tập luyện vừa phải và nghỉ ngơi đầy đủ.

4.4. Quản lý căng thẳng

Giảm thiểu căng thẳng: Stress và lo âu kéo dài có thể ảnh hưởng đến trục hạ đồi – tuyến yên – buồng trứng, dẫn đến rối loạn kinh nguyệt. Học cách quản lý căng thẳng thông qua các phương pháp như thiền, yoga, hít thở sâu, hoặc tham gia các hoạt động giải trí lành mạnh.

4.5. Theo dõi chu kỳ kinh nguyệt thường xuyên

Ghi chép chu kỳ kinh nguyệt: Theo dõi chu kỳ kinh nguyệt giúp bạn nhận biết sớm những bất thường. Nếu có sự thay đổi trong chu kỳ như mất kinh hoặc chu kỳ không đều, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ sớm để tìm nguyên nhân và điều trị kịp thời.

4.6. Hạn chế sử dụng thuốc gây rối loạn kinh nguyệt

Thận trọng khi sử dụng thuốc tránh thai: Một số loại thuốc tránh thai nội tiết có thể làm thay đổi chu kỳ kinh nguyệt. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng để hiểu rõ tác dụng và tác động của thuốc đến chu kỳ kinh nguyệt.

Tránh lạm dụng thuốc: Một số thuốc điều trị bệnh khác có thể ảnh hưởng đến hormone và chu kỳ kinh nguyệt. Nếu bạn đang dùng thuốc điều trị dài hạn, hãy hỏi bác sĩ về tác dụng phụ có thể ảnh hưởng đến kinh nguyệt.

4.7. Điều trị các rối loạn nội tiết kịp thời

Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Các bệnh như hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), rối loạn chức năng tuyến giáp, hoặc các rối loạn hormone khác có thể gây vô kinh. Điều trị các bệnh lý này kịp thời giúp duy trì chu kỳ kinh nguyệt ổn định.

4.8. Tư vấn bác sĩ khi có dấu hiệu bất thường

Khám phụ khoa định kỳ: Điều này giúp phát hiện sớm các vấn đề về sức khỏe sinh sản và điều trị ngay khi có bất thường.

Phòng bệnh vô kinh thứ phát chủ yếu tập trung vào việc duy trì lối sống lành mạnh, cân bằng giữa hoạt động và nghỉ ngơi và chăm sóc sức khỏe tinh thần. Nếu có bất kỳ dấu hiệu nào về rối loạn kinh nguyệt, hãy đến gặp bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn kịp thời.

5. Cách điều trị bệnh vô kinh

5.1. Phương pháp điều trị bệnh vô kinh thứ phát

5.1.1. Thay đổi lối sống

• Điều chỉnh cân nặng
• Giảm căng thẳng
• Giảm cường độ tập luyện

5.1.2. Điều trị bằng thuốc

• Thuốc tránh thai hoặc liệu pháp hormone: Nếu vô kinh liên quan đến mất cân bằng hormone, bác sĩ có thể kê đơn thuốc tránh thai hoặc liệu pháp hormone (bao gồm estrogen và progesterone) để kích thích kinh nguyệt trở lại.
• Clomiphene citrate (Clomid): Nếu bạn đang muốn có con và vô kinh do rối loạn rụng trứng, thuốc kích thích rụng trứng như Clomid có thể được chỉ định.
• Điều trị bằng metformin: Đối với phụ nữ mắc hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), metformin có thể được sử dụng để kiểm soát lượng đường trong máu và giúp phục hồi chu kỳ kinh nguyệt.
• Thuốc điều chỉnh hormone tuyến giáp: Nếu vô kinh do tuyến giáp hoạt động kém (suy giáp) hoặc hoạt động quá mức (cường giáp), thuốc điều chỉnh chức năng tuyến giáp sẽ được kê đơn.

5.1.3. Điều trị nguyên nhân cụ thể

• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Bác sĩ có thể kê thuốc giúp điều hòa hormone như thuốc tránh thai hoặc thuốc giảm sản xuất androgen. Ngoài ra, việc giảm cân và duy trì chế độ ăn uống lành mạnh cũng có thể cải thiện tình trạng kinh nguyệt.
• Rối loạn chức năng tuyến yên: Nếu vô kinh liên quan đến khối u tuyến yên hoặc các vấn đề với tuyến yên, điều trị có thể bao gồm thuốc, xạ trị hoặc phẫu thuật.
• Vấn đề tuyến giáp: Rối loạn chức năng tuyến giáp có thể được điều trị bằng thuốc làm giảm hoặc tăng hormone tuyến giáp.

5.1.4. Phẫu thuật

Nếu vô kinh do các khối u hoặc sự phát triển bất thường trong tử cung hoặc não, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật loại bỏ.

5.1.5. Điều trị vô sinh (nếu cần)

Nếu vô kinh thứ phát liên quan đến vấn đề rụng trứng hoặc buồng trứng, điều trị bằng các phương pháp kích thích rụng trứng hoặc hỗ trợ sinh sản như thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) có thể được đề nghị cho những phụ nữ muốn có con.

5.2. Phương pháp điều trị vô kinh nguyên phát

5.2.1. Điều trị nội tiết tố

• Liệu pháp hormone thay thế (HRT): Dùng estrogen và progesterone để giúp phát triển các đặc điểm giới tính thứ cấp như phát triển ngực và giúp kích hoạt kinh nguyệt. Phương pháp này cũng giúp bảo vệ xương khỏi nguy cơ loãng xương do thiếu hormone estrogen trong thời gian dài.
• Điều trị bằng gonadotropins: Nếu nguyên nhân là do rối loạn chức năng tuyến yên hoặc vùng dưới đồi không sản xuất đủ hormone để kích thích buồng trứng, bác sĩ có thể kê các thuốc chứa FSH (follicle-stimulating hormone) và LH (luteinizing hormone) để kích thích rụng trứng và chu kỳ kinh nguyệt.
• Điều trị bằng hormone tuyến giáp: Nếu nguyên nhân là do rối loạn tuyến giáp (chẳng hạn suy giáp), hormone tuyến giáp sẽ được bổ sung để khôi phục chu kỳ kinh nguyệt.

5.2.2. Điều trị các rối loạn di truyền

Hội chứng Turner: Đây là một tình trạng di truyền khi một bé gái chỉ có một nhiễm sắc thể X (thay vì hai nhiễm sắc thể X). Điều trị thường bao gồm liệu pháp hormone thay thế (estrogen) để giúp phát triển các đặc điểm giới tính thứ cấp và bảo vệ sức khỏe xương.

Hội chứng không nhạy cảm với androgen: Trong tình trạng này, cơ thể không phản ứng với hormone nam (androgen), dẫn đến sự phát triển giới tính nữ nhưng không có tử cung hoặc buồng trứng. Việc điều trị tùy thuộc vào mức độ phát triển giới tính và nhu cầu cụ thể của bệnh nhân, nhưng phẫu thuật hoặc liệu pháp hormone có thể cần thiết.

5.2.3. Điều trị các dị tật bẩm sinh về cấu trúc

Nếu có các dị tật bẩm sinh như âm đạo bị tắc hoặc không phát triển đầy đủ, phẫu thuật có thể được thực hiện để sửa chữa cấu trúc và giúp máu kinh chảy ra bình thường.

Phẫu thuật tạo hình âm đạo: Đối với những người không có âm đạo hoặc có dị tật, phẫu thuật tạo hình âm đạo có thể được thực hiện để cải thiện chức năng sinh dục.

5.2.4. Điều trị tình trạng rối loạn phát triển

Liệu pháp hormone estrogen: Được sử dụng để kích thích sự phát triển ngực và các đặc điểm giới tính thứ cấp khác, cũng như kích hoạt kinh nguyệt.

Điều trị kích thích tăng trưởng: Nếu bệnh nhân có vóc dáng thấp bé hoặc chậm phát triển do các nguyên nhân như hội chứng Turner, bác sĩ có thể chỉ định hormone tăng trưởng.

5.2.5. Thay đổi lối sống

• Điều chỉnh chế độ ăn uống: Nếu bệnh nhân có vấn đề về dinh dưỡng hoặc thiếu cân, cải thiện chế độ ăn uống và tăng cân có thể giúp khôi phục chu kỳ kinh nguyệt.
• Giảm tập luyện quá mức: Những người tham gia vào các hoạt động thể thao nặng (như vận động viên) có thể cần giảm mức độ tập luyện để cơ thể khôi phục chức năng kinh nguyệt.
• Quản lý căng thẳng: Hỗ trợ tâm lý hoặc các phương pháp giảm căng thẳng như yoga, thiền định cũng có thể có lợi.

5.2.6. Điều trị vô sinh (nếu cần)

Nếu bệnh nhân mong muốn có con nhưng mắc vô kinh nguyên phát do các nguyên nhân như buồng trứng không hoạt động hoặc không có tử cung, bác sĩ có thể giới thiệu các phương pháp hỗ trợ sinh sản như thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) hoặc sử dụng trứng hoặc tử cung của người mang thai hộ.

Tóm lại, vô kinh là một rối loạn thường gặp, có thể xảy ra ở bất kỳ giai đoạn nào trong cuộc đời người phụ nữ. Nguyên nhân gây ra vô kinh đa dạng và phức tạp, cần được thăm khám và đánh giá bởi các bác sĩ sản phụ khoa.

Vô kinh có gây hiếm muộn không?

SKĐS - Mặc dù vô kinh không phải là một bệnh nhưng lại có thể gây ảnh hưởng trầm trọng tới khả năng sinh sản của nữ giới.