Thương hàn là một bệnh cấp tính toàn thân lây truyền qua đường tiêu hóa, để lại bệnh cảnh não nề, có thể gây thành dịch. Mùa hè nóng nực, nhiệt độ cao, ruồi nhặng phát triển nhiều, dễ làm nhiễm khuẩn thức ăn - đây là yếu tố nguy cơ lây bệnh càng cao.
Bệnh thương hàn do vi khuẩn thương hàn và phó thương hàn gây ra.
Bệnh thương hàn do vi khuẩn Salmonella enterica typ huyết thanh typhi gây nên với bệnh cảnh sốt kéo dài, có nhiều biến chứng nặng như xuất huyết tiêu hóa, thủng ruột, viêm cơ tim, viêm não dễ dẫn đến tử vong. Bệnh chủ yếu lây qua đường tiêu hóa, lưu hành ở những khu vực có tình trạng vệ sinh thấp kém, đôi khi bùng phát thành dịch.
Vi khuẩn thương hàn trên kính hiển vi (trên). Rửa tay sạch trước khi ăn là cách tốt để phòng bệnh thương hàn (dưới).
Bệnh phó thương hàn có biểu hiện bệnh lý và lâm sàng tương tự nhưng nói chung nhẹ hơn, do nhiều typ huyết thanh của Salmonella gây ra nhưng hay gặp nhất là Salmonella typ huyết thanh paratyphi A, Schottmuelleri (Para typhi B) và Hirschfeldii (Paratyphi C).
Bệnh thương hàn thường xảy ra ở những nơi có điều kiện sinh hoạt kém vệ sinh.
Tổ chức Y tế Thế giới đặt thương hàn vào loại bệnh truyền nhiễm quan trọng, bệnh lây lan nhiều nhất ở độ tuổi từ 5 - 19 tuổi. Thương hàn là một hội chứng gồm các biểu hiện đường tiêu hóa và toàn thân. Người bị bệnh do ăn uống phải thức ăn, nước uống bị nhiễm khuẩn. Bệnh lây lan khi vi khuẩn trong phân người bị bệnh nhiễm vào thức ăn hay thức uống và truyền sang người khác. Thời gian ủ bệnh từ 5 - 14 ngày. Khi theo thức ăn vào đường tiêu hóa, vi khuẩn xuyên vào thành ruột. Salmonella typhi lúc đó thay đổi cấu trúc của nó để chống lại sự phá hủy và cho phép chúng tồn tại bên trong đại thực bào. Do đó, vi khuẩn chống lại được sự gây hại của bạch cầu hạt, bổ thể và đáp ứng miễn dịch. Vi khuẩn sau đó lan tỏa theo hệ thống bạch huyết trong khi vẫn nằm trong đại thực bào. Từ đây chúng xâm nhập hệ thống lưới nội mô và hầu hết các cơ quan trong cơ thể. Vi khuẩn vào máu gây nhiễm khuẩn huyết rồi nhiễm khuẩn khu trú chủ yếu ở hạch lympho của ruột non. Tổn thương gây các mảng payer viêm và có thể bị loét nặng, nhất là sau 3 tuần bị bệnh. Vi khuẩn có thể đến phổi, túi mật, thận và hệ thần kinh trung ương.
Các trường hợp dễ bị lây bệnh là: uống nước lã, nước đá; ăn phải thức ăn bị nhiễm vi khuẩn như trai, ốc, hến, hàu, nghêu, sò... chưa nấu chín kỹ; ăn rau sống; dùng sữa và các chế phẩm từ sữa bị nhiễm vi khuẩn thương hàn; ruồi, nhặng làm lây nhiễm vi khuẩn từ bệnh phẩm vào thức ăn.
Lời khuyên của thầy thuốc
Để phòng bệnh cần thực hiện ăn chín uống sôi. Rửa tay sạch trước khi ăn uống, sau khi lao động, tiếp xúc với đồ vật. Dùng lồng bàn đậy thức ăn khỏi bị ruồi, nhặng làm nhiễm bẩn. Những người lành mang vi khuẩn không được phép làm việc ở các cơ sở dịch vụ ăn uống. Tích cực diệt ruồi, nhặng, gián... Cần xử lý tốt các chất thải của bệnh nhân, tránh lây lan nguồn bệnh; tiêm phòng bệnh cho các đối tượng là người có tiếp xúc với bệnh nhân trong cùng gia đình, các hộ sống cùng địa bàn dân cư nơi ổ bệnh xuất phát, người đến vùng có dịch tễ và khi có dịch xảy ra. Hiện nay có vắc-xin uống nhiều lần và vắc-xin tiêm một lần, tác dụng như nhau, nhưng dạng uống ít tác dụng phụ hơn. Khi cần phải nhắc lại sau 5 năm cho loại uống và sau 3 năm cho loại tiêm.
Mời độc giả đón đọc bài 2:"Dấu hiệu tố bệnh thương hàn" vào lúc 8h ngày 27/6/2016
BS. Thanh Nguyễn
