Kỳ I: Bệnh phong lây truyền như thế nào?
Hiện nay trên thế giới có khoảng 800.000 trường hợp mắc bệnh phong được ghi nhận. Tại Việt Nam có khoảng 3.500 trường hợp. Bệnh phong là một bệnh nhiễm khuẩn hệ thống mạn tính do trực khuẩn phong gây ra. Bệnh gây tổn thương chủ yếu ở da và thần kinh ngoại biên. Trong những thể nặng hoặc không được điều trị sớm, bệnh có thể gây tổn thương cơ quan khác như mắt, mũi, họng, thanh quản, viêm tinh hoàn, tổn thương xương khớp.
Bệnh phong lây truyền như thế nào?
Tỷ lệ lây lan trong các cặp vợ chồng hoặc trong các gia đình có người bị bệnh phong từ 2-5%. Điều kiện lây lan phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Trong đó bệnh nhân phong nhiễm khuẩn là nguồn lây lan chủ yếu.
Đường bài xuất trực khuẩn phong: Có hai đường bài xuất chính là đường hô hấp và da bị lở loét, nhưng chủ yếu qua đường hô hấp. Bệnh nhân phong không điều trị có thể phóng thích mỗi ngày đến 100 triệu trực khuẩn phong từ các chất tiết ở mũi. Trực khuẩn phong có thể sống được ở môi trường ngoài cơ thể khoảng 1 - 2 tuần, đặc biệt là trong môi trường tối và ẩm thấp. Trực khuẩn phong rất nhạy cảm với ánh nắng và môi trường khô nóng.
  Những người có hệ miễn dịch yếu dễ mắc bệnh phong khi tiếp xúc lâu với người bệnh. |
Ai dễ mắc bệnh phong:
Khả năng mắc bệnh phụ thuộc vào miễn dịch trung gian tế bào của cơ thể sống, mỗi người đều có miễn dịch trung gian tế bào mạnh đối với trực khuẩn phong, thể hiện bằng phản ứng mitsuda dương tính. Những người này thường không bị bệnh, hoặc nếu có thì chỉ mắc bệnh phong thể nhẹ (phong củ). Trái lại một số người không có miễn dịch tế bào yếu thì dễ mắc bệnh hơn và dễ bị thể phong nặng. Các yếu tố tuổi, mức sống, khí hậu, giới tính, môi trường liên quan đến tỷ lệ mắc bệnh. Tuổi nào cũng có thể bị bệnh song thanh thiếu niên dễ bị bệnh hơn. Tuổi khởi phát bệnh cao nhất là giữa 10 và 20 tuổi. Nam bị nhiều hơn nữ. Ngoài ra, ăn uống kém dinh dưỡng làm giảm sức đề kháng của cơ thể, sống chen chúc trong những căn nhà chật hẹp đông người làm tăng sự tiếp xúc gần gũi với nguồn lây; ở các xứ nhiệt đới nóng và ẩm thấp lưu hành bệnh cao hơn. Nhưng hai yếu tố chính quyết định sự lây truyền là sự tiếp xúc lâu dài với người bệnh và sức đề kháng của cơ thể đối với trực khuẩn phong. 3 dấu hiệu chính của bệnh phong: 1. Mất hoặc giảm cảm giác ở tổn thương da hoặc ở vùng da bị bệnh. 2. Thần kinh ngoại biên phì đại và nhạy cảm, phối hợp với các dấu hiệu của tổn thương dây thần kinh như liệt, mất cảm giác, teo cơ, loạn dưỡng da. 3. Tìm thấy trực khuẩn phong ở tổn thương (là trực khuẩn hình que thẳng hay hơi cong, dài 1 - 8 micromet, đường kính 0,3 micromet, kháng acid và cồn. Là loại vi khuẩn ký sinh bắt buộc trong tế bào. Nhiệt độ tối ưu cho sự phát triển của trực khuẩn phong là 30 - 33oC. Tuy nhiên chẩn đoán xác định dựa vào lâm sàng là chính. |
Để kiểm soát bệnh hiệu quả người ta phân loại bệnh phong gồm 6 nhóm: nhóm bất định, nhóm phong củ, nhóm phong trung gian gần củ, nhóm củ, nhóm trung gian và nhóm trung gian gần u. Theo WHO, phân 2 nhóm: nhóm ít khuẩn gồm các thể phong bất định, phong củ, phong trung gian gần củ. Nhóm nhiều khuẩn là các thể phong trung gian, phong trung gian gần u, phong u. Tuy nhiên nếu các thể phong nhóm ít khuẩn nhưng xét nghiệm vi khuẩn dương tính sẽ được điều trị theo phác đồ nhiều khuẩn.
Những biểu hiện của bệnh phong
Bệnh phong là bệnh có thời gian ủ bệnh khá lâu, có khi tới hàng chục năm, trung bình 2 - 5 năm. Thời kỳ bệnh bộc phát sẽ có các triệu chứng ở da, thần kinh và các cơ quan khác.
- Ở da: các dát bạc màu hoặc màu nâu hoặc màu đỏ; mảng đỏ, sẩn, cục, u phong đỏ hoặc đỏ đồng; thâm nhiễm lan tỏa: sưng. Đặc trưng nhất là các tổn thương da có dấu hiệu mất cảm giác.
- Thần kinh: mất cảm giác, dây thần kinh phì đại, đau nhức teo liệt cơ, triệu chứng do tổn thương thần kinh giao cảm, da khô, lông rụng, giòn móng, teo da.
- Tổn hại các cơ quan khác: sụp mũi, nói khàn, mất phản xạ giác mạc, mắt nhắm không kín, viêm giác mạc, viêm xương, tiêu xương gây rụt và cụt ngón tay, ngón chân, bàn tay, bàn chân, loét bàn tay bàn chân, viêm tinh hoàn, viêm hạch bạch huyết.
Tóm lại, trước kia người ta cho bệnh phong là một trong “tứ chứng nan y”. Người bệnh thường phải sống xa lánh với cộng đồng. Do không được điều trị kịp thời nên bệnh thường gây nên tàn phế. Đến nay bệnh phong không còn đáng sợ nữa mà có thể chữa khỏi hoàn toàn.
BS. Phạm Quang Ánh