(SKDS) - Bao hoạt dịch khớp gối là một tổ chức, trải mặt trong của bao khớp, bao gồm các sợi xơ mềm mại và mỡ, có chức năng tiết ra hoạt dịch làm trơn và nuôi dưỡng sụn khớp. Cùng với chức năng cơ học, nó còn có vai trò chống nhiễm khuẩn. Do đó, khi khớp gối bị sang chấn hoặc nhiễm khuẩn thì bao hoạt dịch sẽ dày lên, tăng tiết nhiều dịch, gây ra tình trạng tràn dịch khớp gối và các bệnh bao hoạt dịch khác.
Về cấu tạo, bao hoạt dịch ở đầu gối có màng bao hoạt dịch lên tận dưới cơ tứ đầu tạo thành túi cùng hoạt dịch dưới cơ tứ đầu. Bao này nằm giữa hai lồi cầu, nó che các dây chằng chéo ở phía trước, tạo ra một bức màn che cho dây chằng chéo trước. Ở phía sau của gân bánh chè, nó tiếp xúc với phần mỡ dày lên, gọi là túi mỡ Hoffa.
Tùy theo tổn thương bao hoạt dịch khớp gối có các bệnh lý như sau: u nang bao hoạt dịch, bệnh Hoffa, nếp gấp bao hoạt dịch (plica), tràn dịch khớp gối.
Bệnh u nang bao hoạt dịch
Khớp gối được bao bọc bởi bao khớp như một túi khép kín. Túi này được che phủ bên trong nhờ màng hoạt dịch. Tổ chức hoạt dịch tiết ra dịch gọi là hoạt dịch có tác dụng nuôi dưỡng và bôi trơn khớp gối. Khi bị chấn thương, bao hoạt dịch có thể phản ứng bằng cách tăng tiết dịch một cách quá mức gây ra tràn dịch khớp gối.
Nếu áp lực bên trong của khớp gối tăng lên, nó có thể thoát vị ra phía sau của gối, đó là u nang bao hoạt dịch, thường nằm ở chính giữa khoeo và to ra sau gối. U nang bao hoạt dịch còn gọi là “baker’s cyst”. Nang này thường không nguy hiểm, đặc biệt là không bao giờ ung thư hoá. Bên trong nang chỉ có chất hoạt dịch, vì vậy, thể tích của nó có thể thay đổi được to hay nhỏ tùy thuộc hoạt dịch có nhiều hay ít. Thường gặp thể tích của nó nhỏ và không gây trở ngại cho chức năng của đầu gối.
Bệnh u nang bao hoạt dịch. |
Chỉ khi nang to, căng, gây đau do tăng áp lực mới ảnh hưởng đến cử động của khớp gối. U nang này rất hiếm khi chèn ép vào tổ chức xung quanh như mạch máu, thần kinh gây nên triệu chứng kiến bò, rát bỏng ở cẳng chân… do thể tích của u nang quá to. Trường hợp u nang bị vỡ sẽ gây ra các triệu chứng: đau tăng lên đột ngột, bắp chân mau chóng sưng to tràn hoạt dịch ra ngoài, nguy cơ làm tắc các tĩnh mạch, gây tổn thương về cơ.
Điều trị: u nang bao hoạt dịch tiến triển tự nhiên, thường không cần điều trị do dịch tự thấm trở lại trong khớp. Chỉ khi u nang không khỏi mà lại gây nên khó chịu cho bệnh nhân, khi đó, cần điều trị bằng cách chọc hút và bơm thuốc cortisone vào trong. Để tránh tái phát, cần tìm và điều trị nguyên nhân ở trong gối. Trường hợp u nang gây đau nhiều thì dùng phương pháp nội soi tìm lỗ liên hệ giữa nang và khớp và làm nhỏ lại bằng cách dùng một nắp đậy chắn lỗ thông thương, không còn tăng áp lực gây đau trong nang nữa. Phẫu thuật loại bỏ u nang nếu u nang hay gây tái phát.
Bệnh Hoffa
Bệnh Hoffa là tình trạng viêm khối mỡ Hoffa nằm ở sau gân bánh chè. Dây chằng đỉnh giới hạn trên khối mỡ, nó chuyển tiếp với nếp hoạt dịch phía dưới của khớp. Biểu hiện bệnh: bệnh nhân bị đau mặt trước gối, vị trí gân bánh chè và bánh chè. Có thể có cảm giác khớp gối không vững hoặc kẹt khớp, tràn dịch khớp. Bệnh này chẩn đoán khó vì không có dấu hiệu điển hình trên lâm sàng. Nội soi có thể phát hiện các nguyên nhân bên trong khớp gây đau giúp ích cho chẩn đoán. Điều trị dùng phương pháp nội khoa: giảm đau, chống viêm. Nếu điều trị nội khoa không khỏi, bệnh nhân đau nhiều, có thể dùng nội soi loại bỏ khối mỡ phì đại.
Bệnh nếp gấp bao hoạt dịch
Bao hoạt dịch như một cái túi vòng quanh khớp gối, tự nó có các nếp gấp tự nhiên. Chỉ khi các nếp gấp này trở nên dày hơn đến mức bệnh lý, khi đó gọi là bệnh nếp gấp bao hoạt dịch. Tùy vào vị trí của nếp gấp, người ta chia làm 3 loại: nếp gấp hoạt dịch trên, đây là trụ cột nằm ở ngay sát phía trên của bánh chè, nó có thể làm hẹp túi cùng cơ tứ đầu. Cột trụ này thường tạo thành một lỗ to hay nhỏ, nhưng không bao giờ gây nên rối loạn chức năng gối. Nếu gấp hoàn toàn làm cho túi cùng hoạt dịch cơ tứ đầu trở thành một túi kín, khi đó nó sẽ phồng lên.
Nếp gấp hoạt dịch dưới: có thể nằm ngay trước của dây chằng chéo trước, là một phần của khối mỡ Hoffa. Nếp gấp hoạt dịch trong: là nếp gấp dễ nhìn thấy nhất, thường gây ra khó chịu ở gối. Nếp gấp hoạt dịch bên trong: nằm ở phía trong của gối, giống như bậc thang chen vào giữa bánh chè và xương đùi chỗ rãnh liên lồi cầu trước. Điều trị: nếp gấp bao hoạt dịch không cần điều trị gì, chỉ khi nếp gấp bao hoạt dịch dày lên gây hạn chế vận động duỗi gối và gây đau, bệnh nhân có cảm giác móc giữ xương bánh chè lại hoặc có dấu hiệu lò xo. Khi đó, cần điều trị bằng nội soi khớp gối: cắt loại bỏ nếp gấp này. q
BS. Trần Văn Phong
