Hầu hết các trẻ sinh non, nhẹ cân đều mắc bệnh lý về võng mạc. Nhìn bề ngoài, mắt của trẻ không có biểu hiện gì đặc biệt nhưng nếu không được khám sàng lọc trong vòng 3-4 tuần sau sinh thì trẻ có nguy cơ bị mù vĩnh viễn rất cao.
Có phải tất cả trẻ sinh non, nhẹ cân đều mắc bệnh võng mạc?
Bệnh võng mạc ở trẻ đẻ non là một bệnh lý thường gặp ở những trẻ đẻ non (tuổi thai khi sinh dưới hoặc bằng 34 tuần), nhẹ cân (từ dưới 2.000g). Nguyên nhân do trong quá trình phát triển của thai nhi, mạch máu ở võng mạc bắt đầu từ phần trung tâm phía sau (đáy mắt) phát triển dần về phía trước và kết thúc khi thai đủ tháng. Đối với trẻ sinh non, quá trình này chưa hoàn thành nên rất dễ mắc bệnh lý võng mạc. Trong giai đoạn đầu, khi mạch máu không phát triển sẽ hình thành đường ranh giới giữa các mạch máu phía sau và vùng vô mạch phía trước võng mạc. Dần dần đường ranh giới này dày lên, đến giai đoạn sau xuất hiện tình trạng tăng sinh xơ, tăng sinh tân mạch, nếu không được phát hiện quá trình này sẽ nặng lên gây bóc màng võng mạc và trẻ sẽ bị mù, không thể điều trị được. Tuy nhiên, không phải tất cả các trẻ sinh non đều mắc bệnh lý về võng mạc. Những trẻ sinh non nhưng sau khi sinh, nếu các mạch máu tiếp tục phát triển bình thường thì trẻ không mắc bệnh, trẻ chỉ mắc bệnh nếu các mạch máu phát triển một cách bất thường. Nhất là trẻ sinh non bị suy hô hấp, phải thở ôxy nhiều, trẻ bị viêm phổi hay thiếu máu thì càng dễ mắc bệnh và bệnh càng nặng.
 Khám sàng lọc bệnh lý võng mạc kịp thời giúp giảm biến chứng cho trẻ. |
Bệnh lý võng mạc ở trẻ sinh non có điều trị khỏi hẳn không?
Hiện nay, tùy thuộc vào tình trạng bệnh của võng mạc, có hai phương pháp điều trị chủ yếu bằng lạnh đông và laser sẽ giúp trẻ sinh non tránh được nguy cơ mù cả hai mắt. TS. Nguyễn Xuân Tịnh cũng cho biết, với sự hỗ trợ của Tổ chức Orbis- Hoa Kỳ thì mỗi năm ở nước ta đã khám sàng lọc cho khoảng 1.000 trẻ sinh non, nhẹ cân. Những trường hợp này khi được điều trị bằng laser hay lạnh đông sẽ làm ngừng quá trình chất tiết tạo ra tân mạch làm cho xơ và tân mạch tiêu đi, không tiến triển sang giai đoạn bong võng mạc, giúp trẻ có thể nhìn thấy ánh sáng khi lớn lên. Thời gian điều trị tùy theo mức độ nặng nhẹ của bệnh nhưng có thể kéo dài từ 30 phút đến 1-2 giờ đồng hồ. Sau khi điều trị, nếu bệnh thoái triển thì trẻ chỉ cần theo dõi, nếu bệnh vẫn phát triển thì trẻ phải được điều trị bổ sung. Tỷ lệ điều trị thành công đến nay là 80%, 20% thất bại do bệnh quá nặng. Trên thế giới, những trường hợp bệnh nặng này có thể được điều trị bằng thuốc nhưng phương pháp này hiện chưa được sử dụng tại Việt Nam.
Làm thế nào để phòng bệnh võng mạc cho trẻ sinh non?
Nguyên nhân gây ra bệnh đến nay vẫn chưa được làm sáng tỏ nên biện pháp phòng bệnh hữu hiệu nhất theo khuyến cáo của các bác sĩ là quản lý thai nghén thật tốt, cụ thể là chăm sóc dinh dưỡng đầy đủ, khám thai định kỳ nhằm hạn chế sinh non. Nếu khi đã sinh non mà trẻ nhẹ cân thì được khám sàng lọc bệnh lý võng mạc kịp thời, không chủ quan khi thấy mắt trẻ có vẻ ngoài bình thường để tránh biến chứng nặng nề có thể xảy ra.
Hiện nay, việc sàng lọc bệnh võng mạc ở trẻ sinh non, nhẹ cân được thực hiện tại các đơn vị: Bệnh viện Bảo vệ bà mẹ và trẻ em, Bệnh viện Nhi Trung ương, Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Mắt Trung ương, Bệnh viện Mắt – TP. Hồ Chí Minh, Bệnh viện Phụ sản Hà Nội và hoàn toàn miễn phí.
Cách phát hiện bệnh lý võng mạcở trẻ sinh non Theo TS. Nguyễn Xuân Tịnh- người thực hiện khám sàng lọc bệnh lý võng mạc trẻ đẻ non đầu tiên ở Việt Nam thì nhiều cháu bé được phát hiện bệnh lý võng mạc tại gia đình khi người nhà thấy mắt trẻ phản xạ kém với ánh sáng, nhưng những trường hợp này khi đến khám tại chuyên khoa mắt thì bệnh đã ở giai đoạn muộn, mắt trẻ đã bị mù hoàn toàn, không thể can thiệp được. Do vậy, ngay cả khi trẻ còn đang được điều trị trong khoa sơ sinh vẫn được khám để phát hiện bệnh bởi bệnh được phát hiện càng sớm thì các biện pháp điều trị càng đạt hiệu quả cao. Bác sĩ chuyên khoa mắt sẽ sử dụng những dụng cụ, máy móc chuyên dụng để khám đáy mắt cho trẻ như soi đáy mắt gián tiêp... để phát hiện bệnh ở những giai đoạn khác nhau và có biện pháp điều trị thích hợp. Thông thường, nếu ở lần khám đầu tiên mà chưa thấy bệnh hoặc bệnh còn nhẹ thì trẻ sẽ được hẹn khám lại hai tuần một lần cho tới khi trẻ được 40-42 tuần tuổi (tính từ ngày thụ thai) hoặc tới khi các mạch máu ở võng mạc phát triển một cách đầy đủ. Nếu khi khám mà thấy bệnh đã ở vào giai đoạn nặng hơn thì trẻ có thể sẽ phải được khám lại sau một tuần, thậm chí sau 2-3 ngày, có khi cần phải được điều trị ngay. |
Lê Thu Lương