Nhờ những tiến bộ vượt bậc của y học, HIV ngày nay đã trở thành bệnh mạn tính có thể kiểm soát suốt đời. Tuy nhiên, khi người nhiễm HIV sống lâu hơn và bước vào tuổi trung niên, các bác sĩ ghi nhận tỉ lệ mắc bệnh lý thần kinh ngày càng tăng. Ước tính có tới khoảng một phần ba người nhiễm HIV sẽ gặp phải một dạng tổn thương thần kinh nào đó trong quá trình sống chung với virus này.
1. Nguyên nhân gây bệnh lý thần kinh ngoại biên ở người nhiễm HIV
Có nhiều yếu tố có thể dẫn đến bệnh lý thần kinh ngoại biên ở người nhiễm HIV:
- Trước hết, bản thân virus HIV có thể gây viêm và làm tổn thương các dây thần kinh. Nguy cơ mắc bệnh này tăng cao ở người trên 50 tuổi hoặc có tải lượng virus cao (tức là lượng HIV trong máu lớn).
- Một số thuốc điều trị HIV cũng có thể góp phần gây tổn thương thần kinh, đặc biệt là nhóm thuốc ức chế men sao chép ngược nucleoside (NRTI), còn được gọi là "thuốc D", bao gồm: d4T (stavudine – Zerit) ddI (didanosine – Videx)
- Một số bệnh lý và nhiễm trùng thường gặp ở người nhiễm HIV cũng có thể gây tổn thương thần kinh, chẳng hạn như: Bệnh mụn rộp (Herpes), lao, nhiễm vi-rút Cytomegalovirus (CMV), nhiễm nấm Candida (tưa miệng)…
- Một số loại thuốc điều trị các bệnh liên quan đến HIV cũng có thể gây tác dụng phụ lên hệ thần kinh, bao gồm: Vincristine (dùng trong điều trị một số loại ung thư, như sarcoma Kaposi); isoniazid, ethambutol (thuốc điều trị bệnh lao); dapsone (dùng trong điều trị một số dạng viêm phổi do Pneumocystis jirovecii -PCP)…
Một số thuốc điều trị HIV cũng có thể góp phần gây tổn thương thần kinh.
2. Cách nhận biết (triệu chứng)
Bệnh lý thần kinh ngoại biên ở người nhiễm HIV thường biểu hiện qua các cảm giác bất thường ở chi, đặc biệt là ở bàn chân và ngón chân.
Các triệu chứng phổ biến gồm:
- Cảm giác ngứa ran Tê bì hoặc mất cảm giác
- Cảm giác bỏng rát, châm chích
- Cứng hoặc đau nhức ở ngón chân và lòng bàn chân
Những triệu chứng này thường khởi phát từ từ, tiến triển trong vài tuần hoặc vài tháng. Ở một số người, cảm giác khó chịu có thể lan lên bàn tay và ngón tay. Khi bệnh tiến triển nặng, ngay cả những va chạm nhẹ cũng có thể gây đau đớn. Trường hợp nghiêm trọng, người bệnh có thể bị yếu cơ, mất thăng bằng, dẫn đến khó đứng hoặc đi lại. Đôi khi, các triệu chứng có thể xuất hiện rồi giảm bớt tạm thời, trước khi tái phát.
3. Chẩn đoán như thế nào?
Bác sĩ có thể xác định bệnh lý thần kinh ngoại biên thông qua khám lâm sàng và khai thác tiền sử bệnh. Trong một số trường hợp, có thể cần sinh thiết da hoặc cơ (lấy mẫu nhỏ quan sát dưới kính hiển vi) để đánh giá tình trạng tổn thương thần kinh.
Ngoài ra, xét nghiệm máu giúp loại trừ các nguyên nhân khác có thể gây tổn thương thần kinh, bao gồm:
- Đường huyết cao (đái tháo đường)
- Bệnh giang mai
- Viêm gan C
- Rối loạn chức năng tuyến giáp
- Thiếu vitamin B12 hoặc folate
- Bệnh thận…
Để xác định vị trí và mức độ tổn thương thần kinh, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm chuyên sâu như:
- Nghiên cứu dẫn truyền thần kinh (NCS): Các điện cực nhỏ được đặt trên da để gửi xung điện và đo tốc độ dẫn truyền của dây thần kinh.
- Điện cơ đồ kim (EMG): Dùng kim nhỏ đưa vào cơ để ghi nhận hoạt động điện giữa dây thần kinh và cơ bắp.
Bác sĩ có thể kê một số loại thuốc có tác dụng giảm đau thần kinh.
4. Điều trị như thế nào?
Phác đồ điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ tổn thương thần kinh:
- Nếu HIV là nguyên nhân trực tiếp, bác sĩ sẽ tập trung kiểm soát tải lượng virus bằng thuốc kháng HIV (ARV).
- Trường hợp thuốc điều trị HIV gây ra tổn thương thần kinh, bác sĩ có thể điều chỉnh phác đồ, thay đổi hoặc ngừng một số thuốc.
Lưu ý: Việc ngừng nhóm thuốc D (như stavudine, didanosine) đôi khi có thể khiến triệu chứng tạm thời nặng hơn trong vài tuần trước khi cải thiện.
Để giảm đau và cải thiện cảm giác, bác sĩ có thể kê:
- Thuốc chống viêm không steroid (NSAID) như ibuprofen
- Thuốc chống co giật (như gabapentin, pregabalin)
- Thuốc chống trầm cảm có tác dụng giảm đau thần kinh
- Thuốc giảm đau mạnh hoặc kem bôi ngoài da chứa lidocain hoặc capsaicin...
5. Chăm sóc và hỗ trợ tại nhà
Người bệnh có thể áp dụng các biện pháp sau để giảm khó chịu và ngăn tổn thương thêm:
- Tránh đứng hoặc đi bộ trong thời gian dài.
- Mang giày rộng, thoải mái, có thể được bảo hiểm hỗ trợ chi trả nếu cần.
- Ngâm chân trong nước mát hoặc nước đá giúp giảm đau tạm thời.
- Kiểm tra bàn chân hằng ngày để phát hiện sớm vết thương hoặc loét.
- Ăn uống lành mạnh, bổ sung vitamin nhóm B.
- Không hút thuốc, vì nicotine làm giảm lưu lượng máu đến dây thần kinh…
Bệnh lý thần kinh do HIV là biến chứng không hiếm gặp, có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống nếu không được phát hiện và điều trị sớm. Việc tuân thủ điều trị ARV đều đặn, theo dõi tải lượng virus định kỳ và trao đổi với bác sĩ khi xuất hiện triệu chứng bất thường ở chân tay là rất quan trọng.
Nếu bạn cảm thấy tê, châm chích, bỏng rát hoặc đau nhức ở các chi, đừng chủ quan. Hãy đi khám chuyên khoa thần kinh hoặc bệnh truyền nhiễm để được chẩn đoán chính xác và điều chỉnh phác đồ phù hợp. Phát hiện sớm và điều trị đúng cách không chỉ giúp kiểm soát triệu chứng mà còn giúp người bệnh duy trì cuộc sống năng động, khỏe mạnh dù sống chung với HIV.
Mời bạn xem thêm video:
Loét miệng, nhiệt miệng: Cảnh giác vì có thể mắc bệnh nghiêm trọng
