Bệnh giun móc: Nguyên nhân, biểu hiện, cách điều trị và phòng bệnh

Giun móc là một trong những loại ký sinh trùng đường ruột nguy hiểm nhưng thường bị xem nhẹ, đặc biệt tại các vùng nông thôn và khu vực có điều kiện vệ sinh kém. Mặc dù bệnh không gây tử vong ngay lập tức, nhưng lại âm thầm làm tổn hại sức khỏe qua nhiều năm, gây thiếu máu, suy dinh dưỡng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống, đặc biệt ở trẻ em và phụ nữ mang thai. 

1. Tổng quan về bệnh giun móc

Bệnh giun móc là một bệnh lý nhiễm ký sinh trùng phổ biến, chủ yếu xảy ra tại các vùng khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, nơi điều kiện vệ sinh môi trường còn hạn chế. Tác nhân gây bệnh là hai loài giun tròn ký sinh trong đường ruột người, gồm Ancylostoma duodenale và Necator americanus. Chúng bám vào niêm mạc ruột non để hút máu, lâu ngày dẫn đến thiếu máu mạn tính, suy dinh dưỡng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người, đặc biệt là trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ước tính có hàng trăm triệu người trên thế giới đang nhiễm giun móc, trong đó nhiều người không biết mình mắc bệnh do triệu chứng âm thầm và dễ nhầm lẫn.

2. Nguyên nhân gây bệnh giun móc

Nguyên nhân chính gây bệnh giun móc là do con người tiếp xúc với đất nhiễm ấu trùng giun móc từ phân người bệnh thải ra. Trong điều kiện ẩm ướt và vệ sinh kém, trứng giun trong phân phát triển thành ấu trùng. Ấu trùng này có thể xâm nhập vào cơ thể người qua hai con đường chính:

• Qua da: Thường gặp nhất là khi đi chân đất trên nền đất nhiễm ấu trùng. Ấu trùng chui qua da, theo đường máu đến phổi, rồi được ho lên và nuốt xuống ruột.
• Qua đường tiêu hóa: Khi ăn uống phải thực phẩm hoặc nước bị nhiễm phân chứa ấu trùng, đặc biệt với loài Ancylostoma duodenale.

Một khi đã vào trong ruột non, ấu trùng phát triển thành giun trưởng thành, bám vào niêm mạc ruột và bắt đầu hút máu, gây tổn thương cho cơ thể.

3. Dấu hiệu bệnh giun móc

Các biểu hiện lâm sàng của bệnh giun móc có thể rất đa dạng và thay đổi tùy theo số lượng giun ký sinh cũng như thời gian nhiễm bệnh.

• Giai đoạn sớm (ấu trùng xâm nhập qua da): Người bệnh có thể cảm thấy ngứa, nổi mẩn đỏ tại vùng tiếp xúc, đôi khi hình thành những vệt đỏ dài dưới da giống như "đường hầm".
• Giai đoạn ấu trùng di chuyển qua phổi: Có thể xuất hiện triệu chứng như ho khan, khò khè, đau ngực nhẹ, tương tự cảm cúm.
• Giai đoạn trưởng thành ở ruột non: Đây là giai đoạn gây hại chính. Người bệnh có biểu hiện thiếu máu mạn: mệt mỏi, chóng mặt, hoa mắt, da xanh xao, rối loạn tiêu hóa, sụt cân, chán ăn. Trẻ em nhiễm giun móc thường bị chậm lớn, học kém, suy dinh dưỡng.

4. Bệnh giun móc có lây không?

Bệnh giun móc không lây trực tiếp từ người sang người. Thay vào đó, giun móc cần một môi trường ngoài cơ thể – thường là đất – để hoàn thành vòng đời. Trứng giun trong phân người bệnh phát triển thành ấu trùng ở ngoài môi trường, rồi mới có thể xâm nhập cơ thể người khác.

Tuy nhiên, bệnh có thể lây lan gián tiếp trong cộng đồng nếu điều kiện vệ sinh không đảm bảo: đi chân đất, dùng phân tươi để bón ruộng, không có nhà vệ sinh hợp chuẩn, hoặc không rửa tay sạch sẽ sau khi đi vệ sinh. Vì vậy, tuy không phải bệnh truyền nhiễm trực tiếp, giun móc vẫn có khả năng lây lan rộng trong cộng đồng nếu không được kiểm soát.

5. Cách phòng bệnh giun móc

Phòng bệnh giun móc đòi hỏi sự kết hợp giữa cải thiện điều kiện sống, vệ sinh cá nhân và nâng cao ý thức cộng đồng:

• Giữ vệ sinh cá nhân: Luôn rửa tay với xà phòng sau khi đi vệ sinh và trước khi ăn.
• Mang giày dép khi đi ra ngoài, nhất là ở vùng đất ẩm hoặc ruộng vườn.
• Không dùng phân tươi bón ruộng, thay vào đó cần xử lý phân bằng hầm biogas hoặc ủ hợp vệ sinh.
• Sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh, tránh phóng uế bừa bãi.

Tẩy giun định kỳ: Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo nên tẩy giun mỗi 6 tháng cho trẻ em, người lao động nông thôn, phụ nữ độ tuổi sinh sản và các nhóm có nguy cơ cao.

6. Cách điều trị bệnh giun móc

Điều trị giun móc hiện nay tương đối đơn giản và hiệu quả nhờ các loại thuốc đặc hiệu. Một số thuốc được sử dụng phổ biến gồm:

• Albendazole 400 mg: Uống liều duy nhất.
• Mebendazole 100 mg: Uống 2 lần mỗi ngày trong 3 ngày.
• Pyrantel pamoate: Có thể thay thế nhưng ít được sử dụng hơn.

Bên cạnh việc tiêu diệt giun, điều trị hỗ trợ cũng rất quan trọng:

• Bổ sung sắt và acid folic: Trong các trường hợp thiếu máu do giun móc gây ra.
• Cải thiện dinh dưỡng, đặc biệt với trẻ em và người suy kiệt.

Cần lưu ý rằng phụ nữ mang thai trong 3 tháng đầu không nên sử dụng thuốc tẩy giun trừ khi có chỉ định và theo dõi chặt chẽ của bác sĩ.

 Nguyên tắc điều trị được bệnh

Để điều trị giun móc hiệu quả, cần tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản:

• Phát hiện sớm – điều trị sớm: Nhằm tránh biến chứng thiếu máu mạn và suy dinh dưỡng.
• Điều trị toàn diện: Kết hợp thuốc diệt giun với cải thiện dinh dưỡng và điều trị thiếu máu nếu có.
• Tái khám sau điều trị: Kiểm tra phân sau 2–3 tuần để đánh giá hiệu quả và quyết định có cần điều trị tiếp hay không.
• Điều trị đồng loạt trong cộng đồng: Ở vùng có tỷ lệ nhiễm cao, việc tẩy giun hàng loạt có thể giúp cắt đứt chu kỳ lây nhiễm.

Kết hợp phòng bệnh: Điều trị không đi kèm phòng ngừa sẽ khó đạt hiệu quả bền vững.