SKĐS - “Mình đi du học tìm kiến thức phát triển ngành y dược thì đến thời điểm nào đấy phải quay về cống hiến cho đất nước. Ưu tiên hàng đầu của tôi là thực hiện sứ mệnh chăm sóc, bảo vệ sức khỏe người dân chứ không phải tiền”, TS Trương Thanh Tùng tâm sự.

Hay tin TS Trương Thanh Tùng, một nhà nghiên cứu khoa học vừa được Hội đồng xét tặng của Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trao Giải thưởng Gương mặt trẻ Việt Nam nhân kỷ niệm 92 năm ngày thành lập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, GS Peter Wipf, Đại học Pittsburgh (một trong những trường đại học tổng hợp uy tín nhất nước Mỹ) tỏ ra vui sướng đồng thời gửi lời chúc mừng.

Bốn năm trước, biết chuyện TS Trương Thanh Tùng muốn trở về Việt Nam làm việc, GS Peter Wipf đã gặp và nói chuyện với anh rất nhiều. Bởi khi ấy, nếu TS Trương Thanh Tùng ở lại Mỹ nghiên cứu thì có thể trở thành Phó Giáo sư, xin thẻ xanh, định cư tại Mỹ cũng như có một công việc thu nhập cao là việc trong tầm tay…

"Thời điểm sau khi tốt nghiệp Đại học Dược Hà Nội, tôi đã quyết định đi du học để theo đuổi con đường nghiên cứu khoa học với mong muốn tìm ra các loại thuốc trị bệnh truyền nhiễm đưa về Việt Nam. Nếu giờ không trở về cống hiến, phụng sự cho ngành y tế nước nhà thì thật không phải. Rất vui là GS Peter Wipf đã đồng tình và tiếp tục hỗ trợ tôi sau này", TS Trương Thanh Tùng mở đầu câu chuyện với PV Báo Sức khỏe & Đời sống.

Sinh ra ở huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương, Trương Thanh Tùng sớm đã yêu thích các ứng dụng hóa học khi còn theo học ở trường THPT Chuyên Nguyễn Trãi. Ngày ấy, bạn bè của anh đa phần theo ngành kinh tế còn anh mang hoài bão tìm ra các phương thuốc điều trị bạo bệnh, ước mơ có thể cứu chữa cho nhiều người.

Khi đang theo học ở trường Đại học Dược Hà Nội, bước ngoặt của Trương Thanh Tùng đã được GS.TS Nguyễn Hải Nam dìu dắt, hướng dẫn. Nhờ vậy, Tùng trở thành sinh viên đầu tiên của trường có công trình nghiên cứu về bệnh ung thư công bố trên tạp chí ISI uy tín.

"Kỷ niệm mà đến giờ tôi vẫn không quên đó là một lần mải mê nghiên cứu xuyên trưa tại trường để giải quyết một công đoạn khó của dự án. Hôm ấy, đến hơn 1h chiều, thấy trò say việc mà quên ăn, thầy Nam đã mang theo mì tôm và mời tôi cùng ăn. Việc làm nhỏ của thầy nhưng khiến tôi rất xúc động cũng như gieo nhiều hoài bão cho bản thân", chàng trai sinh năm 1989 kể.

Nhận thấy Trương Thanh Tùng tràn đầy nhiệt huyết và rất có tiềm năng trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học nên sau khi hoàn thành chương trình học ở trường, GS.TS Nguyễn Hải Nam đã có thư giới thiệu anh đến Trường Đại học Quốc gia Seoul (một đại học kiêm viện nghiên cứu quốc lập ở Hàn Quốc) để nghiên cứu sinh.

Những năm 2011 - 2012 thực sự khó khăn đối với Trương Thanh Tùng khi tham gia phòng nghiên cứu ở Hàn Quốc chưa từng có người Việt. "Ở xứ người với muôn vàn khó khăn mà mình phải đối diện, phải vượt qua. Đó là cảm giác cô đơn trống rỗng khi suốt ngày nhìn trang thiết bị vô tri vô giác mà không biết chia sẻ với ai. Môi trường nghiên cứu khoa học tại Hàn Quốc khá khắc nghiệt. Ngày đó, do chưa quen với nhịp độ công việc nên có những hôm làm việc tại phòng thí nghiệm kéo dài sang cả ngày nghỉ cuối tuần khiến tôi rất áp lực", Trương Thanh Tùng nói và cho biết, rất nhiều người trẻ yêu thích khoa học nhưng không thích nghi được với các môi trường khắc nghiệt ở nước ngoài nên đã phải bỏ cuộc.

Rồi có những đêm thức trắng ở phòng nghiên cứu, Trương Thanh Tùng tự hỏi bản thân: Mình có làm khoa học được không? Nhìn nhiều bạn đồng lứa sau khi ra trường đã lựa chọn kinh doanh dược - một công việc có thu nhập cao trong khi bản thân vẫn đang theo đuổi nghiên cứu khoa học, sống dựa vào học bổng đôi lúc anh không khỏi chạnh lòng.

Nhưng rồi anh lại tự an ủi bản thân, ai cũng đi làm kinh doanh thì lấy ai nghiên cứu để ngành y dược thực sự hướng đến mục đích cao cả nhất là chăm sóc sức khỏe người dân…

Theo đuổi những công trình nghiên cứu khoa học về thuốc mới, đi theo cơ chế mới, khởi điểm của Trương Thanh Tùng bắt đầu từ con số 0. "Thời gian làm nghiên cứu sinh, tôi phải tổng hợp rất nhiều chất mới, thuốc mới dựa trên dữ liệu, hàng nghìn công trình đã công bố trước để tìm được manh mối, chất tiềm năng cho hướng đi của mình. Có khi tổng hợp cả trăm chất nhưng lúc đem đi thử nghiệm lại không có kết quả, hướng nghiên cứu phải thay đổi nhiều lần. Chỉ một viên thuốc nhưng hàng trăm chất kia phải thiết kế như thế nào để đem lại hiệu quả, thực sự vô cùng gian nan", anh kể.

Với khát vọng trong tương lai Việt Nam sẽ làm chủ hoàn toàn quy trình từ nghiên cứu, phát triển, tổng hợp sản xuất được các loại thuốc, sau ba năm học tập ở Hàn Quốc, Trương Thanh Tùng tiếp tục đi nghiên cứu sinh Tiến sĩ tại Đại học Copenhagen (viện đại học lâu đời nhất Đan Mạch).

"Đây là quốc gia phát triển mạnh về "logistics bệnh viện" nhằm tối ưu hóa lĩnh vực hậu cần cho các bệnh viện, giảm thời gian nằm viện của người bệnh. Đan Mạch cũng hình thành một chuỗi cung ứng chặt chẽ đối với lĩnh vực chăm sóc sức khỏe mà tôi rất muốn học hỏi để trước khi quay về Việt Nam làm việc", Trương Thanh Tùng tâm sự.

Thời gian ở Đan Mạch, Trương Thanh Tùng thường xuyên bỏ giờ ăn trưa để tranh thủ làm việc tại phòng nghiên cứu do nơi này không cho phép làm muộn. Anh chia sẻ, để nghiên cứu lĩnh vực y dược lâu dài ngoài niềm đam mê, tìm tòi cái mới thì luôn cần sự cẩn thận, tỉ mỉ và kiên trì. Đơn giản như quá trình thu thập số liệu, giải bộ dữ liệu mà nếu sai sẽ không ra được kết quả, tất yếu dẫn đến thất bại.

Năm 2014, Trương Thanh Tùng được Tổ chức sáng chế châu Âu (EPC) cấp bằng sáng chế quốc tế khi tìm ra dẫn chất benzothiazole có khả năng điều trị ung thư trúng đích. Từ đó, anh trở thành nghiên cứu chính để phát triển dẫn chất benzothiazole thành thuốc điều trị. Đây là các khung chất phân tử nhỏ, có thể ức chế các tổ chức gây ra bệnh ung thư. Sự khác biệt của sáng chế này là tìm ra chất có tác dụng mạnh hơn so với thuốc hiện có trên thị trường, chọn lọc trên đích tác dụng hơn và sử dụng với liều lượng thấp hơn.

"Thành công của chất mới đạt được là dùng liều lượng ít hơn, ít độc hơn và giảm thiểu tác dụng phụ có thể có. Việc tìm ra dẫn chất này có thể mang đến một phương pháp điều trị mới an toàn hơn cho bệnh nhân ung thư. Đó là điều trị trúng đích. Điều này có nghĩa thuốc chỉ tác dụng chọn lọc trên tác nhân gây ung thư mà không ảnh hưởng đến các tổ chức lành tính khác", Trương Thanh Tùng kể về những kết quả ban đầu thúc đẩy anh tiếp tục đến Mỹ - quốc gia đã sản xuất được một loại thuốc điều trị ung thư để học tập và làm trợ lý cho GS Peter Wipf, trường Đại học Pittsburgh.

Năm 28 tuổi, Trương Thanh Tùng đã nhận bằng Tiến sĩ và thành công với dự án sáng chế ra những chất hóa dược mới, được Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ tiếp nhận để thử nghiệm hoạt tính mới trong điều trị ung thư.

Khi tra cứu thông tin của Cục Phòng chống HIV/AIDS cho thấy Việt Nam có khoảng 242.000 người nhiễm HIV trong cộng đồng; tích lũy từ năm 1990 đến nay, đã có hơn 112.000 người tử vong do HIV/AIDS, Trương Thanh Tùng đã trăn trở rất nhiều.

Trong suốt thời gian học tập ở Mỹ cũng như đi các nước Anh, Phần Lan hay quay lại Đan Mạch, Hàn Quốc… Trương Thanh Tùng luôn dành thời gian tổng hợp các dữ liệu phục vụ hướng nghiên cứu làm thế nào loại bỏ toàn bộ tế bào nhiễm HIV và virus ra khỏi cơ thể. Anh thấy rằng, các loại thuốc hiện có trên thị trường chỉ kiểm soát, loại bỏ bớt nồng độ virus trong máu, chứ chưa thể loại bỏ hoàn toàn HIV khỏi cơ thể. Bởi các bệnh nhân hiện nay khi sử dụng thuốc đều đặn cũng mới chỉ đạt được ngưỡng "sống", tránh lây nhiễm và cầm cự cùng HIV.

"Sau khi trình bày về kết quả nghiên cứu của tôi về các dược chất có thể thức tỉnh virus HIV ở trạng thái "ngủ" trong tế bào, đánh dấu rồi tiêu diệt chúng, Quỹ Nghiên cứu bệnh AIDS (amfAR) - quỹ nghiên cứu HIV uy tín nhất thế giới đã đồng ý tài trợ và cho thử nghiệm lâm sàng tại Đức. Kết quả bước đầu khả quan…", TS Trương Thanh Tùng tiết lộ.

Sau 8 năm học tập và nghiên cứu tại nước ngoài với mức thu nhập cao, điều kiện sống tốt, năm 2019 TS Trương Thanh Tùng thực hiện lời hứa với bản thân, quyết định về nước để cùng cộng sự nghiên cứu thuốc trị các bệnh truyền nhiễm.

"Có quá nhiều lý do thôi thúc tôi trở về Việt Nam. Sau nhiều năm làm việc ở nhiều phòng nghiên cứu trên thế giới giúp tôi trả lời câu hỏi rằng Việt Nam có thể làm được nghiên cứu. Đặc biệt, hiện nay các nhóm nghiên cứu chuyên sâu như GS.TS Nguyễn Hải Nam rất ít nên tôi muốn tiếp bước thầy. Tôi muốn dùng kiến thức mình học hỏi được để hướng dẫn các bạn trẻ, góp phần đào tạo nhân lực ngành y dược hiện đang còn thiếu cho nước nhà", TS Trương Thanh Tùng bày tỏ.

Ngày về Việt Nam, khi bắt đầu công việc theo hướng nghiên cứu, Trương Thanh Tùng đã gặp nhiều khó khăn khi hầu hết mọi loại thuốc, kể cả thực phẩm chức năng đều phải nhập nguyên liệu hoặc sản xuất ở các nước Ấn Độ, Trung Quốc, Hàn Quốc, Hoa Kỳ... Do vậy, Trương Thanh Tùng đã nhận lời mời về làm việc tại Đại học Phenikaa - Trường đang có nhóm nghiên cứu tại Khoa Dược với nhiều trang bị các thiết bị hiện đại.

Sau nhiều nỗ lực cùng cộng sự thực hiện những bước đầu tiên trong công đoạn nghiên cứu thuốc, nhóm nghiên cứu của Trương Thanh Tùng đã tìm ra được một số dược phẩm có thể thay thế được kháng sinh trong đó có dự án thuốc bôi chống bỏng đang kết hợp cùng Bộ Quốc phòng. Đặc biệt, anh còn mời được 2 tiến sĩ du học ở Hàn Quốc về Trường Đại học Phenikaa cùng tham gia nhóm nghiên cứu tiềm năng.

"Nhóm nghiên cứu của tôi đang phát triển tổng hợp các peptit kháng khuẩn tự nhiên dùng ngoài da để điều trị nhiễm khuẩn. Sản phẩm này đang trong quá trình thử nghiệm để trở thành sản phẩm thuốc dùng ngoài da thay thế kháng sinh, giúp người bệnh không phải phụ thuộc vào kháng sinh nữa. Tôi tin rằng, tìm thuốc thay thế kháng sinh là một chủ đề nghiên cứu mang lại lợi ích lớn cho Việt Nam", anh chia sẻ.

Trương Thanh Tùng cũng chia sẻ, khát vọng dài hơi của nhóm nghiên cứu của anh là sẽ sản xuất ra thuốc "Made in Vietnam" để đưa đến tận tay người dân. Thuốc do người Việt Nam tổng hợp dược liệu, sản xuất cung ứng và làm chủ quy trình công nghệ ở trong nước. Còn mục tiêu trong 5-10 năm tới của anh là xây dựng được nhóm nghiêm cứu chất lượng của Việt Nam, vươn tầm ra thế giới.

"Nếu làm được, công ty dược toàn cầu sẽ tìm đến Việt Nam để mua công nghệ. Lúc đó, nước ta sẽ có thể ghi tên mình lên bản đồ những quốc gia chủ động sản xuất được nguồn dược liệu quan trọng", vị Tiến sĩ trẻ đặt quyết tâm.

Đến nay, Trương Thanh Tùng vẫn giữ mối quan hệ thân thiết với GS Peter Wipf. Những công trình nghiên cứu khoa học được công bố trên các tạp chí quốc tế của TS Trương Thanh Tùng đều được ông đăng lên mạng xã hội Twitter đầy tự hào…