Ở nước ta nhiều năm nay, tranh biếm họa đã và đang cho thấy những giá trị rất riêng so với các loại hình mỹ thuật khác. Dòng tranh biếm thường có nội dung phê phán nhưng khiến người xem “cười ra nước mắt” với những nét vẽ, góc nhìn hóm hỉnh và óc tư duy sắc sảo của người họa sĩ. Tranh biếm vì thế đã và đang lan tỏa, chiếm được tình cảm nhiều người...
Tạo dấu ấn ở nhiều đề tài
Theo họa sĩ biếm hàng đầu Việt Nam Lý Trực Dũng, biếm họa là một loại hình sử dụng phương tiện tạo hình mỹ thuật một cách cường điệu, hài hước thậm chí đến mức phi lý nhằm phản biện về một vấn đề, một đối tượng cụ thể trong nghĩa rộng hoàn thiện xã hội. Họa sĩ biếm họ Lý cho biết thêm, một bức tranh biếm họa tốt có sức mạnh hơn rất nhiều một bài báo chính luận dài lê thê, đến với người đọc, người xem nhanh hơn, dễ hơn.
Bức tranh biếm họa về tình trạng mất an toàn giao thông ở nước ta.
Không khó để nhận thấy, tranh biếm họa Việt những năm gần đây đã thể hiện nhiều góc độ, nhiều mặt trong đời sống có tính thời sự. Hiện nay người họa sĩ biếm đã có nhiều điều kiện thuận lợi và đề tài để “múa bút” một cách phóng khoáng và sáng tạo hơn. Không khó để chúng ta bắt gặp những bức tranh biếm họa về giá xăng tăng - giảm đột ngột, về chiến thắng và thất bại của các cầu thủ bóng đá, về những cuộc chạy đua giành bản quyền truyền hình... Hầu hết, những sự kiện nóng hổi về văn hóa, xã hội, giáo dục đều được tranh biếm họa biến thành chủ đề, đề tài sáng tác.
Ngược dòng thời gian, năm 2014, Hội Mỹ thuật Việt Nam lần đầu tiên tổ chức triển lãm tranh biếm họa “Hướng về biển Đông”. Tại triển lãm này, 80 tác phẩm của 35 họa sĩ biếm nổi bật với những cái tên quen thuộc như: Lý Trực Dũng, Hà Huy Chương, Nốp, Nhốp, LEO, DAD... đã thể hiện đầy đủ vấn đề về thời sự ở biển Đông trong nhiều năm qua với bút pháp hội họa tinh tế, góc nhìn hài hước và châm biếm sâu cay. 80 bức tranh biếm tại triển lãm đã đem đến cho công chúng tiếng cười nhưng bên cạnh đó, người xem thấy rõ thông điệp: nhân dân Việt Nam luôn yêu chuộng hòa bình và luôn luôn bảo vệ chủ quyền biển đảo Tổ quốc khi bị xâm phạm trái phép.
Trong năm nay, vào đầu tháng 6 có triển lãm Biếm họa về đề tài An toàn giao thông năm 2015 giới thiệu 115 tác phẩm của gần 30 tác giả chuyên và không chuyên trên khắp cả nước với nhiều tác phẩm có chất lượng về tạo hình, sâu sắc về nội dung, từ đó cung cấp cho người xem thấy được nhiều thực trạng giao thông “chưa đẹp” tại nước ta hiện nay. Đó là bức tranh biếm thể hiện sự quá tải của một chiếc xe máy khi phải “cõng” tới 4 người nhưng đi với vận tốc 120km/giờ và không một ai đội mũ bảo hiểm. Hoặc bức tranh biếm phản ánh một phụ nữ ngồi trên xe máy đang đi với tốc độ như bay nhưng một tay dùng để nghe điện thoại. Nhiều tác phẩm cũng khiến công chúng “cười ra nước mắt” vì tình trạng ổ gà ổ voi nhiều nhan nhản, mặt đường trơn trượt, tai nạn giao thông ngày một tăng lấy đi sinh mạng của bao người vô tội, tình trạng xe taxi lao vào cảnh sát giao thông... Những triển lãm biếm họa ấy vừa tạo ra tiếng cười lẫn tiếng vang, đồng thời để lại những dấu ấn, suy nghĩ không nhỏ với người thưởng thức.
Không thiếu cú hích và chút gợn...
Thực tế, dòng tranh biếm họa Việt vẫn đang có những bước tiến triển và có không ít sân chơi để dòng tranh này tìm lại, khẳng định được vị thế. Bằng chứng là nhiều năm nay, một số cuộc thi biếm họa được mở ra nhận được sự quan tâm của dư luận.
Cuối tháng 9/2014, cuộc thi “Vẽ tranh biếm về đề tài công khai, minh bạch trên báo chí” khép lại và các chủ nhân của giải thưởng đã được vinh danh. Cuộc thi vẽ tranh biếm họa này phần lớn không có lời bình, song người xem đều nhận ra những sự kiện, cá nhân, tập thể... trong tranh là người thật, việc thật hoặc được tác giả tổng hợp, khái quát, kết nối từ nhiều sự kiện, hiện tượng xảy ra để tập trung phản ánh những tiêu cực có ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển đất nước.
Cũng là một sân chơi của tranh biếm họa, kể từ 2008 đến nay, với sự bảo trợ của Thông tấn xã Việt Nam và Hội Nhà báo Việt Nam, báo Thể thao&Văn hóa tổ chức Giải báo chí biếm họa Việt Nam - cúp Rồng Tre (2 năm một lần). Đây là cuộc thi được giới chuyên môn nhận định là một cú hích quan trọng vực lại và đem đến sức sống mới cho biếm họa nước nhà vì cuộc thi luôn nhận được sự quan tâm, ủng hộ nhiệt tình của đông đảo người xem khắp cả nước. Nếu không có những cuộc thi ở trên thì hiện nay, nhiều báo, tạp chí ở nước ta như báo Nhân Dân hằng tháng; tạp chí Mỹ thuật, Nhiếp ảnh của Bộ Văn hóa... đã dành “đất” để đăng tải những tranh biếm họa như. “Đây thật sự là những tín hiệu rất đáng mừng cho cuộc “phục hưng” của biếm họa Việt Nam” - họa sĩ Lý Trực Dũng chia sẻ.
Tuy dòng tranh biếm họa vẫn đang trỗi dậy và khẳng định vị trí như đã nói trên, song không có nghĩa biếm họa Việt đã hoàn chỉnh. Có người trong nghề thừa nhận, tranh biếm ở nước ta đôi khi vẫn sử dụng nhiều chữ để giải thích trong tranh, đôi khi thiếu tính hài hước so với tiêu chí của một bức tranh biếm. Trong khi đó, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam - họa sĩ Trần Khánh Chương cũng cho biết, biếm họa là loại hình mỹ thuật chưa được đưa vào nhà trường để đào tạo chính quy, hiện nay những sáng tác vẫn chủ yếu nhờ óc tư duy kết hợp với con mắt hội họa và bản lĩnh chính trị, khả năng lập luận, nhìn nhận vấn đề sắc sảo, dí dỏm của người họa sĩ.
Quỳnh Phạm
