Bất đồng nhóm máu mẹ con hay nhóm máu không tương thích Rhesus (Rh) là khi một người mẹ có nhóm máu Rh âm nhưng mang thai đứa con có nhóm máu Rh dương dẫn đến hiện tượng huyết tán ở trẻ sơ sinh (bệnh Rhesus).
Vì sao lại có hiện tượng bất đồng nhóm máu mẹ con?
Yếu tố Rhesus (Rh) là một kháng nguyên hay protein đặc biệt trên bề mặt của các tế bào hồng huyết cầu. Đây là một cơ chế bảo vệ giúp cơ thể phân biệt máu của chính mình. Mỗi người đều được thừa hưởng các gene từ cha mẹ của mình để xác định nhóm máu, cũng như xu hướng có kháng nguyên này hay không.
Trẻ sơ sinh bị bệnh tán huyết cần được điều trị bằng đèn chiếu.
Trong máu của mỗi người đều có yếu tố Rh dương hoặc Rh âm. Các kháng nguyên D có mặt trong 85% dân số, nghĩa là phần lớn dân số có nhóm máu dương. Trong 15% còn lại, không có các kháng nguyên D, nghĩa là những người trong số này có nhóm máu âm. Vấn đề phát sinh khi một người mẹ có nhóm máu âm nhưng mang thai đứa con có nhóm máu dương. Bệnh Rhesus, còn gọi là bệnh tán huyết ở trẻ sơ sinh, là một biến chứng có thể xảy ra khi người mẹ sản xuất kháng thể chống lại các tế bào hồng cầu có Rh dương của em bé.
Nếu người mẹ có Rh âm kết hợp với người cha cũng có Rh âm thì khi thụ thai, em bé sẽ không có vấn đề gì. Em bé cũng sẽ có nhóm máu có Rh âm nên không có việc sản xuất kháng thể. Tương tự, khi người mẹ có Rh dương thụ thai một em bé với một người đàn ông có Rh âm thì cũng không có vấn đề gì xảy ra. Những ông bố có nhóm máu dương có thể mang một gene dương và một gene âm. Vì dương chiếm ưu thế nên nhóm máu của những ông bố này được phân loại là dương. Con cái của những người này sẽ có cơ hội tương đương 50:50 là dương hoặc âm. Nhưng nếu người bố có hai gene dương thì tất cả các con của ông sẽ là Rh dương.
Bệnh Rhesus diễn ra như thế nào?
Khi người mẹ có Rh âm tiếp xúc với máu của đứa con có Rh dương, người mẹ có khả năng sẽ có phản ứng miễn dịch. Trong suốt thai kỳ khỏe mạnh bình thường cho đến khi sinh, thông thường sẽ không có tình huống máu mẹ và máu con tiếp xúc hòa lẫn với nhau. Tuy nhiên, ngoài quá trình chuyển dạ sinh con cũng có những lúc tình huống này có thể xảy ra.
Những bà mẹ có Rh âm bị chảy máu âm đạo trong quá trình mang thai hoặc những người đã từng đình chỉ thai vẫn có khả năng phơi nhiễm máu Rh dương của thai nhi. Cũng giống như cách mà một người bị dị ứng với thức ăn nào đó có phản ứng chống lại thức ăn đó, ở đây, cơ thể của người mẹ sẽ phản ứng với các kháng nguyên lạ đến từ máu của đứa con.
Khi đó cơ thể người mẹ sẽ sản xuất ra các kháng thể, gọi là kháng thể anti D để chống lại các tế bào hồng cầu mang Rh dương của em bé xâm nhập vào các hệ thống của cơ thể mình. Nếu trong tương lai, người mẹ mang thai em bé tiếp theo có Rh dương thì các kháng thể anti D có sẵn này sẽ đi qua nhau thai và tấn công các tế bào hồng cầu của em bé gây ra bệnh tán huyết. Những em bé sơ sinh bị huyết tán (bệnh Rhesus) nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời sẽ gây nguy hiểm tính mạng.
Ðiều trị bệnh huyết tán ở trẻ sơ sinh (bệnh Rhesus)
Các em bé bị bệnh này sinh ra sẽ bị thiếu máu và vàng da, nghĩa là do dự trữ sắt không đủ và nồng độ bilirubin trong máu cao. Những em bé này thường phải được truyền máu (thay máu). Đây là một việc cần phải được chuẩn bị thật kỹ lưỡng. Việc này sẽ giúp loại bỏ các kháng thể anti D.
Trẻ sơ sinh bị bệnh tán huyết cũng có thể cần điều trị bằng đèn chiếu và giám sát chặt chẽ nồng độ sắt và bilirubin trong máu. Nếu em bé bị bệnh tán huyết nặng, nó có thể gây sẩy thai hoặc em bé bị chết lưu. Lượng bilirubin cao có thể vượt qua máu di chuyển đến não và gây tổn thương não (bệnh vàng da nhân).
Có thể phòng ngừa cho các lần mang thai sau?
Bệnh Rhesus có thể được ngăn chặn khi người mẹ mang Rh âm được tiêm một hợp chất đặc biệt gọi là kháng thể anti D, trong vòng 72 giờ sau khi sinh em bé. Nó sẽ giúp ngăn cản cơ thể người mẹ sản xuất kháng thể kháng Rh dương có khả năng gây ra các vấn đề cho những lần mang thai tiếp theo. Mặc dù vậy, với các bà mẹ có Rh âm thì việc xét nghiệm máu để xác định mức độ kháng thể anti D sẽ được thực hiện định kỳ trong suốt các thai kỳ tiếp theo.
Tiêu chuẩn quy định khám tiền sản cho các bà mẹ vào giai đoạn sớm của thai kỳ là kiểm tra nhóm máu. Nếu người mẹ có nhóm máu âm, điều này sẽ được ghi vào hồ sơ và sau đó, vào khoảng tuần thứ 28 của thai kỳ, mẹ sẽ được xét nghiệm máu lại để xem đã có kháng thể hay chưa.
Việc tiêm anti D cho người mẹ là đặc biệt quan trọng vì nếu không thì các em bé của người mẹ này trong các lần thai sau có thể bị ảnh hưởng. Nếu em bé bị bệnh tán huyết nặng, có thể bị sẩy hoặc bị chết lưu.