Mùa xuân - độ ẩm cao, nhiệt độ trong ngày dao động mạnh từ 8-10 độ, mật độ các dị nguyên trong không khí (phấn hoa, bụi, mốc, vi nấm) cao lên gấp bội so với các mùa khác trong năm. Những người có cơ địa dị ứng sẽ khổ sở vì thời tiết này. Với chuyên ngành mắt thì các bệnh nhân đến khám vì viêm kết mạc dị ứng các loại, các sang chấn mắt do côn trùng cũng tăng đột biến.
Đau mắt do côn trùng
Mùa xuân là mùa hoa nở kéo theo sự sinh sôi của sâu bọ, côn trùng có cánh. Những tai nạn của các bác nông dân, người làm vườn, người điều khiển giao thông ban đêm do côn trùng không phải là hiếm. Nhẹ thì gây xây xước cho lòng đen (giác mạc) hoặc găm vào kết mạc, giác mạc khiến người bệnh phải đến ngay các cơ sở y tế để lấy côn trùng hoặc các bộ phận của chúng. Nặng hơn một chút là các dịch tiết của chúng gây sưng phù mi, kết mạc dữ dội khiến người bệnh hoảng sợ cũng phải đến khám ngay. Đáng sợ nhất là lông côn trùng có độ cứng cao, số lượng nhiều găm chi chít vào lòng đen với độ sâu khác nhau, có khi chui cả vào trong lòng nhãn cầu (tiền phòng). Dạng tổn thương này gây phiền toái cho cả bệnh nhân và thầy thuốc. Bệnh nhân bị kích thích dữ dội: chảy nước mắt liên tục, đỏ mắt, sợ sáng, khả năng giảm thị lực nhiều. Thuốc dùng cho những trường hợp này chỉ có kết quả cầm chừng, chủ yếu là tự cơ thể bệnh nhân sẽ bài loại các lông côn trùng ra ngoài. Tỷ lệ viêm giác mạc dai dẳng, sẹo giác mạc và giảm thị lực không phải là nhỏ.
Thế nhưng việc đề phòng tai nạn lại là công việc của mỗi người khi phải đi ra đường ban đêm, khi lao động. Chỉ đơn giản là đeo kính sẽ giúp ta hạn chế tối đa tai nạn do côn trùng, nếu không may xảy ra cũng nhẹ nhàng hơn nhiều so với ta không có gì che chắn con mắt. Khi bị vật gì đó bay vào mắt, nên rửa mắt bằng nước sạch hoặc nước muối sinh lý 0,9%, không day dụi và đến ngay cơ sở y tế.
Đau mắt do mùa dị ứng
Viêm kết mạc theo mùa: viêm kết mạc dị ứng có xu hướng song hành với viêm mũi dị ứng, đặc biệt với nhóm bệnh nhân dị ứng phấn hoa - tới 95%. Các dị nguyên trong không khí cao lên nhiều vào mùa xuân: phấn hoa, cỏ khô, lông và phấn của côn trùng. Hiển nhiên là chúng sẽ khơi mào cho các viêm nhiễm dị ứng tại đường thở và tại mắt. Đường hô hấp với cấu trúc màng nhầy và thần kinh phong phú là mục tiêu tấn công của các viêm nhiễm dị ứng. Khi tiếp xúc với dị nguyên, người bệnh sẽ xuất hiện nhanh chóng các triệu chứng: sưng phù mi - kết mạc, ngứa mắt, đỏ mắt, ra gỉ mắt dạng keo nhày. Không cần xét nghiệm nhiều, giới chuyên môn thường nói “ ngứa mắt - dị ứng”.
Bệnh có tính chất thời vụ và điều trị không phức tạp lắm. Chườm lạnh tại chỗ làm bệnh nhân dễ chịu rõ rệt. Các thuốc tra nhỏ mắt như thuốc co mạch tại chỗ làm giảm sưng đỏ mắt nhanh, nước mắt nhân tạo hoặc nước muối sinh lý để rửa trôi dị nguyên và an dịu mắt, các thuốc kháng histamine và ổn định dưỡng bào dạng nhỏ mắt thường có tác dụng rất tốt.
Viêm kết giác mạc mùa xuân: tên của bệnh nghe có vẻ lãng mạn thế nhưng những phiền toái mà bệnh gây nên cho cả bệnh nhân và thầy thuốc lại không hề “lãng mạn” như vậy. Bệnh phần lớn xảy ra ở thiếu niên nam, có xu hướng tái phát theo chu kỳ xuân-hè, ảnh hưởng rất lớn đến học tập của các cháu, gây phiền muộn cho các bậc phụ huynh. Triệu chứng cơ bản là ngứa, càng gãi, càng day dụi thì càng thích. Mắt không đỏ nhiều, ra gỉ mắt dạng keo ở mức độ vừa phải. Ở dạng có tổn thương giác mạc, trẻ sẽ có cảm giác nóng rát, sợ sáng và chảy nước mắt liên tục.
Các thuốc chống viêm dạng không có steroid, thuốc ổn định dưỡng bào, nước mắt nhân tạo các loại chỉ đem lại dễ chịu cho bệnh nhân phần nào. Những cơn kịch phát chỉ chịu lui giảm nhanh khi gặp vũ khí mạnh - corticosteroid. Sự nôn nóng của người bệnh thúc ép các bác sĩ phải dùng vũ khí trên hoặc bản thân họ tự mua dùng sẽ kèm theo hệ lụy: biến chứng do dùng cortizol kéo dài mà nghe thấy ai cũng phải sợ: glôcôm, loét và hoại tử giác mạc do bội nhiễm nấm - vi khuẩn - herpes, đục thể thuỷ tinh...
Chườm lạnh sẽ làm bệnh nhân dịu được cơn ngứa, tránh day dụi tối đa; để tránh khô mắt, dùng nước mắt nhân tạo không bao giờ là thừa, tốt nhất là loại không có chất bảo quản. Các thuốc ổn định dưỡng bào và các chế phẩm steroid nên được dùng xen kẽ với nhau. Steroid được khuyên dùng trong cơn kịch phát, liều cao trong 5-7 ngày rồi dừng, sau đó thay thế bằng các thuốc kháng histamine tại chỗ - ổn định dưỡng bào hoặc chống viêm không có steroid.
Nhiều người được các nhà dị ứng học cho điều trị bằng phương pháp giải mẫn cảm đặc hiệu. Thế nhưng, hiệu quả của phương pháp này vẫn còn là vấn đề gây tranh cãi. Có lẽ vấn đề là ở chỗ chúng ta có đến vài trăm loại dị nguyên nên việc xác định loại dị nguyên nào gây bệnh để rồi điều trị giải mẫn cảm có vẻ là điều không đơn giản. May thay bệnh có xu hướng thuyên giảm và khỏi hẳn trước tuổi 25, tuổi mà người ta hoàn chỉnh về mọi mặt. Điều trị bằng áp lạnh, xạ trị liều thấp, phẫu thuật có những chỉ định đặc thù. Các chế phẩm hoá dược mới: cyclosporine A, tacrolimus, kháng thể kháng IgE - kháng cytokine cũng làm tiên lượng của bệnh ngày càng sáng sủa hơn.
Viêm kết mạc - giác mạc kiểu atopi: đây là bệnh hiếm gặp. Các trường hợp điển hình xảy ra trên bệnh nhân bị viêm da dị ứng: viêm da vùng cổ bên, mặt duỗi của tay, các nếp gấp tự nhiên. Thêm nữa, bản thân bệnh nhân hoặc thân nhân đã từng bị hoặc đang bị hen, viêm mũi dị ứng. Các dấu hiệu lâm sàng không mang tính đặc trưng cao: không có hoặc có ít cơn kịch phát, nhú gai trung bình và lan toả cả kết mạc mi trên và mi dưới, phù kết mạc mạnh và tân mạch giác mạc. Lâu dài, bệnh thường gây ra sẹo kết mạc hoặc dính mi cầu. Sẹo giác mạc gây giảm thị lực rất hay gặp, nhất là nếu bệnh nhân bị viêm nhiễm phối hợp do herpes hoặc cầu khuẩn. Điều trị bệnh rất khó khăn do tỷ lệ phụ thuộc vào cortizol rất cao. Các thuốc kháng histamin dạng uống có thể dùng nếu bệnh nhân ngứa nhiều.
Khi bị vật gì đó bay vào mắt, nên rửa mắt bằng nước sạch hoặc nước muối sinh lý 0,9%, không day dụi và đến ngay cơ sở y tế để khám và chữa trị.
Cách xử lý chung vấn đề về mắt trong mùa xuân
Dị ứng nói chung và các viêm nhiễm do dị ứng tại mắt nói riêng là một vấn đề sức khoẻ toàn cầu. Tự bảo vệ mình trước những dị nguyên, uống nhiều nước, uống vitamin C thường xuyên là cách thức phòng hộ cá nhân tốt nhất trước khi y học có những phương pháp điều trị hoàn hảo hơn. Tất nhiên với kiểu viêm đặc hiệu, khi đã biết rõ kháng dị nguyên thì chúng ta cần tránh tiếp xúc tối đa với dị nguyên đó. Một loạt các yếu tố vệ sinh hoàn cảnh cũng được khuyến cáo đối với bệnh nhân dị ứng: thông khí tốt, độ ẩm thích hợp khoảng 50%, nhiệt độ môi trường tối ưu: 16-18 độ C, chống bụi – nấm – mốc trong nhà... Chườm lạnh mi trong cơn ngứa có thể làm giảm ngứa - giảm viêm rất nhiều, tránh day dụi nhiều vì có thể gây trầy xước giác mạc.
Nước mắt nhân tạo hay huyết thanh sinh lý, các chất bôi trơn bề mặt được khuyên dùng một cách có hệ thống bởi như đã nói ở trên: chúng làm giảm nồng độ dị nguyên tại mắt, giảm cọ sát cơ giới... những tiền tố của quá trình viêm dị ứng.
