Những diễn biến này đang làm nổi bật cuộc tranh luận ngày càng gay gắt về việc liệu các lực lượng không quân, đặc biệt là của Mỹ, có cần đầu tư mạnh hơn vào các hầm trú ẩn kiên cố cho máy bay hay không.
UAV "Dovbush" của Ukraine mang và thả hai máy bay không người lái FPV trong quá trình thử nghiệm. (Nguồn: X)
Theo các nguồn từ Ukraine, các cuộc tấn công nói trên nhắm vào năm căn cứ không quân của Nga, sử dụng tổng cộng 117 UAV cảm tử loại nhỏ, bao gồm cả loại góc nhìn thứ nhất (FPV). Họ tuyên bố đã phá hủy hoặc làm hư hại 41 máy bay, trong đó có ít nhất 13 chiếc bị phá hủy hoàn toàn.
Điểm đáng chú ý là các UAV được phóng từ những cấu trúc ngụy trang như nhà kho nhỏ đặt trên xe đầu kéo. Dù vẫn chưa rõ toàn bộ cách điều khiển, một số UAV dường như được điều khiển trực tiếp bằng kính FPV hoặc thiết bị tương tự máy tính bảng.
Hình ảnh vệ tinh và hiện trường cho thấy phần lớn máy bay Nga bị nhắm mục tiêu đều đỗ ngoài trời, tình trạng vốn được coi là dễ tổn thương trước các cuộc tấn công bằng UAV. Đây không phải là mối đe dọa mới. Từ năm 2017, các quan chức quân sự Mỹ đã từng cảnh báo về khả năng UAV nhỏ có thể gây hại cho các máy bay chiến đấu hiện đại nếu đỗ lộ thiên.
Trong một bài phát biểu năm 2017, Tướng James "Mike" Holmes, nguyên Tổng tham mưu trưởng Bộ tư lệnh Không quân Mỹ, từng chia sẻ về sự việc UAV dân sự bay vào khu vực căn cứ và nhấn mạnh rủi ro nếu hàng trăm UAV như vậy tấn công đồng thời vào các máy bay đang đỗ.
Các cuộc tấn công vào căn cứ Khmeimim của Nga tại Syria vào cuối những năm 2010 cũng từng buộc Moscow phải xây dựng các nhà chứa kiên cố mới để bảo vệ máy bay.
Năm 2023, hình ảnh vệ tinh đã ghi nhận hoạt động xây dựng các hầm trú ẩn gia cố tại nhiều căn cứ không quân ở Nga, chủ yếu tập trung quanh khu vực gần Ukraine. Một mô hình nhà chứa dành cho máy bay ném bom chiến lược Tu-160 Blackjack đã được Bộ trưởng Quốc phòng Nga Andrey Belousov giới thiệu, nhưng chưa rõ đây là dự án thực tế hay chỉ là đề xuất.
Xu hướng xây dựng nơi trú ẩn kiên cố cho máy bay cũng đang được ghi nhận tại Trung Quốc, Triều Tiên và các quốc gia khác. Trong khi đó, Mỹ vẫn duy trì nhiều cơ sở có hầm trú ẩn máy bay từ thời Chiến tranh Lạnh, nhưng hầu như không có sự mở rộng đáng kể nào trong suốt hơn một thập kỷ qua.
Giới chức Mỹ thường viện dẫn chi phí quá cao để biện minh cho việc không đầu tư thêm, thay vào đó tập trung vào các biện pháp phòng thủ chủ động như tên lửa đất đối không hoặc phân tán lực lượng đến nhiều địa điểm nhỏ hơn.
Tướng Kevin Schneider, Tư lệnh Lực lượng Không quân Thái Bình Dương Mỹ, cho biết tại một hội nghị vào tháng 3, Mỹ cần chuẩn bị khả năng di chuyển lực lượng đến các địa điểm xa xôi và tạm thời nếu xảy ra xung đột. Tuy nhiên, việc này đi kèm với chi phí cao và buộc phải cân nhắc đầu tư hạ tầng giữa các căn cứ then chốt như Kadena (Nhật Bản) và các sân bay khác.
Gần đây, 6 trong số 19 máy bay ném bom tàng hình B-2 của Mỹ đã được triển khai đến đảo Diego Garcia ở Ấn Độ Dương. Tại đây có 4 hầm trú ẩn B-2 không được gia cố và phần lớn máy bay phải đỗ ngoài trời. Một biệt đội F-15E Strike Eagle sau đó cũng được điều đến để hỗ trợ bảo vệ khu vực.
Trong một bức thư ngỏ gửi đến lãnh đạo Không quân và Hải quân Mỹ hồi tháng 5/2024, 13 nghị sĩ đảng Cộng hòa cảnh báo rằng việc thiếu các hầm trú ẩn kiên cố khiến máy bay Mỹ dễ bị tổn thương trước các cuộc tấn công bằng UAV hoặc tên lửa. Họ kêu gọi đầu tư vào các hình thức "phòng thủ thụ động", như nhà chứa máy bay kiên cố, boong-ke ngầm và các biện pháp phân tán lực lượng.
Các chuyên gia từ Viện Hudson (Washington DC, Mỹ) cũng từng công bố báo cáo phân tích rằng chỉ cần 10 tên lửa mang đầu đạn chùm với bán kính sát thương khoảng 140 mét cũng đủ để phá hủy hàng loạt máy bay đỗ lộ thiên tại các căn cứ như Langley (Virginia, Mỹ), Iwakuni (Nhật Bản) hay Diego Garcia.
Thậm chí, ngay cả UAV mang đầu đạn nhỏ như loại Ukraine sử dụng gần đây cũng có thể gây ra thiệt hại tương tự nếu các máy bay không được bảo vệ đầy đủ. Ngay cả nơi trú ẩn tạm thời hoặc không được gia cố cũng có thể đóng vai trò như lớp phòng thủ bổ sung trước các mối đe dọa dạng này.
Một số căn cứ không quân Mỹ như Langley và Seymour Johnson hiện đang nghiên cứu khả năng tăng cường lưới chắn hoặc các biện pháp vật lý khác cho nơi đỗ máy bay nhằm hạn chế thiệt hại từ UAV.
Những gì vừa xảy ra tại Nga đang trở thành một ví dụ điển hình cho những gì có thể xảy ra với các lực lượng không quân hiện đại nếu không được bảo vệ đúng mức, từ đó khơi dậy câu hỏi lớn: Liệu đầu tư vào hầm trú ẩn máy bay kiên cố có phải là một ưu tiên cấp bách trong thời đại UAV đang thay đổi cục diện chiến sự?
