Ăn bổ sung hợp lý – chìa khóa phát triển sau 6 tháng tuổi
Sau 6 tháng đầu đời, khi nhu cầu dinh dưỡng tăng cao và sữa mẹ không còn đủ, trẻ cần được ăn bổ sung hợp lý để phát triển khỏe mạnh. Ăn bổ sung đúng cách không chỉ giúp trẻ đủ năng lượng mà còn phòng ngừa suy dinh dưỡng, thiếu vi chất và tạo nền tảng cho thói quen ăn uống tốt về sau.
Nguyên tắc quan trọng là ăn bổ sung không thay thế sữa mẹ mà song song cùng sữa mẹ. Trẻ cần được ăn dặm từ 6 tháng tuổi, tăng dần số bữa, số lượng và độ đặc của thức ăn theo tuổi. Bữa ăn phải đa dạng, có đầy đủ 4 nhóm thực phẩm: bột đường, đạm, chất béo và rau củ quả.
Nguyên tắc xây dựng khẩu phần ăn cho trẻ nhỏ:
Trẻ em vùng dân tộc thiểu số đang đối mặt với nguy cơ thiếu chất dinh dưỡng do bữa ăn đơn điệu, thiếu đạm và vi chất.
Đảm bảo đủ năng lượng và đa dạng thực phẩm: Trẻ cần khẩu phần phù hợp theo độ tuổi, không quá loãng hoặc đơn điệu chỉ bằng cháo gạo, bột ngô.
Đưa chất đạm động vật vào bữa ăn: Trứng, cá, thịt, tôm, cua, sữa… giúp bổ sung protein và vi chất quan trọng như sắt, kẽm, canxi.
Thêm dầu mỡ: Chất béo cung cấp năng lượng, giúp hòa tan vitamin A, D, E, K. Mỗi bữa nên cho thêm 5–10 ml dầu hoặc mỡ.
Rau xanh và hoa quả: Giúp bổ sung vitamin, chất xơ, phòng táo bón.
Ăn từ ít đến nhiều, từ loãng đến đặc: Giúp hệ tiêu hóa của trẻ thích nghi dần.
Thực hành ăn bổ sung theo từng giai đoạn
Từ 6–8 tháng tuổi: Bắt đầu bằng 1 bữa bột loãng/ngày, gồm bột gạo, rau xanh nghiền và dầu ăn. Sau đó tăng dần lên 2–3 bữa/ngày, đặc hơn, có thêm đạm động vật.
Từ 9–11 tháng tuổi: Cho trẻ ăn 3–4 bữa/ngày, kết hợp bột đặc, cháo nhuyễn hoặc súp. Mỗi bữa có đủ tinh bột, thịt/cá/trứng, rau xanh và dầu mỡ.
Từ 12–24 tháng tuổi: Trẻ ăn 3–4 bữa chính và 1–2 bữa phụ (hoa quả, sữa chua, bánh mềm). Có thể cho ăn cơm nát cùng gia đình, cắt nhỏ để dễ nhai.
Trong suốt giai đoạn này, vẫn duy trì cho trẻ bú mẹ đến ít nhất 24 tháng tuổi.
Bổ sung vi chất dinh dưỡng cho trẻ nhỏ
Một số vi chất thường thiếu ở trẻ em Việt Nam, đặc biệt vùng khó khăn, gồm sắt, kẽm, vitamin A, vitamin D, i-ốt.
Sắt: Thiếu sắt gây thiếu máu, ảnh hưởng trí tuệ. Trẻ cần ăn thực phẩm giàu sắt (thịt đỏ, gan, lòng đỏ trứng, cá).
Kẽm: Giúp trẻ tăng trưởng chiều cao, miễn dịch tốt. Có nhiều trong hàu, tôm, cua, cá, thịt lợn, đậu.
Vitamin A: Quan trọng cho mắt và miễn dịch, có trong gan động vật, trứng, sữa, rau quả màu vàng cam (cà rốt, bí đỏ, xoài, đu đủ).
Vitamin D và canxi: Cần cho xương và răng, có trong sữa, tôm cá nhỏ ăn cả xương. Trẻ nên được tắm nắng sớm để tổng hợp vitamin D tự nhiên.
I-ốt: Cần cho phát triển não bộ, nên sử dụng muối i-ốt trong chế biến thức ăn cho gia đình.
Ngoài khẩu phần ăn, trẻ có thể được bổ sung thêm viên hoặc dung dịch vi chất theo hướng dẫn của cán bộ y tế.
Lưu ý quan trọng trong chăm sóc dinh dưỡng
Đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm: Rửa tay trước khi chế biến và cho trẻ ăn, nấu chín kỹ, không để thức ăn quá lâu ngoài trời.
Cho ăn bằng thìa, bát sạch: Không mớm cơm hoặc nhai cho trẻ để tránh lây bệnh.
Theo dõi tăng trưởng: Cân đo hằng tháng, ghi vào biểu đồ tăng trưởng để phát hiện sớm nguy cơ suy dinh dưỡng hoặc thừa cân.
Không ép trẻ ăn: Tạo không khí vui vẻ, khuyến khích trẻ tập ăn nhiều loại thực phẩm.
Thay đổi tập quán và thói quen chưa phù hợp
Ở nhiều vùng, nhất là miền núi và dân tộc thiểu số, trẻ thường được cho ăn cơm nhai, bột quá loãng, ít thịt cá, rau quả; hoặc cai sữa quá sớm, dẫn đến thiếu dinh dưỡng. Một số nơi còn có thói quen cho trẻ uống nước cơm, bột sắn thay thế bữa ăn.
Những tập quán này cần được thay đổi bằng cách truyền thông, hướng dẫn thực hành trực tiếp, minh họa bằng hình ảnh dễ hiểu, giúp bà mẹ và gia đình nắm rõ tầm quan trọng của bữa ăn đầy đủ dưỡng chất.
Để trẻ được nuôi dưỡng đúng cách, sự hỗ trợ của cả gia đình là rất cần thiết. Người cha và ông bà nên đồng hành cùng mẹ trong việc chuẩn bị bữa ăn, khuyến khích trẻ tập ăn đa dạng.
Cán bộ y tế thôn bản, cộng tác viên dinh dưỡng có vai trò tư vấn, hướng dẫn các bà mẹ cách chế biến món ăn bổ dưỡng từ nguồn thực phẩm sẵn có tại địa phương, đồng thời theo dõi, can thiệp sớm khi trẻ có dấu hiệu suy dinh dưỡng.
Dinh dưỡng hợp lý cho trẻ nhỏ là nền tảng vững chắc cho sức khỏe, tầm vóc và trí tuệ sau này. Ăn bổ sung đúng cách, khẩu phần đa dạng, bổ sung vi chất đầy đủ, giữ vệ sinh an toàn thực phẩm và thay đổi tập quán chưa phù hợp sẽ giúp trẻ phát triển toàn diện.
Đầu tư cho dinh dưỡng của trẻ em hôm nay chính là bảo đảm nguồn nhân lực khỏe mạnh, thông minh cho tương lai của cộng đồng và đất nước.
