Tại buổi tập huấn với chủ đề 'Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo – Truyền thông trách nhiệm vì môi trường và sức khỏe cộng đồng' diễn ra trong 2 ngày 29-30/5, nói về vai trò của báo chí trong việc bảo vệ các chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá trong việc bảo vệ môi trường, ông Vũ Mạnh Cường – Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe Trung ương (Bộ Y tế) cho biết, thuốc lá gây ra hơn 8 triệu ca tử vong toàn cầu mỗi năm, trong đó 1,3 triệu do hút thuốc thụ động. Tại Việt Nam, khoảng 103.000 ca tử vong mỗi năm do các bệnh liên quan đến thuốc lá (theo báo cáo của WHO năm 2021).
Hút thuốc lá thụ động làm tăng nguy cơ ung thư phổi ở người không hút thuốc lên từ 20-30 % so với những người không hút thuốc. Và hơn 90% ca ung thư phổi tại Bệnh viện K liên quan đến hút thuốc lá…
Đối với nhóm tuổi thanh thiếu niên (13-15 tuổi), tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử đã tăng gấp đôi từ 3,5% (2022) lên 8% (2023), cho thấy sự gia tăng đáng lo ngại. Người dùng có thể nghiện cả thuốc lá thế hệ mới và thuốc lá truyền thống, làm tăng gánh nặng sức khỏe, gia tăng gánh nặng bệnh tật.
ông Vũ Mạnh Cường – Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe Trung ương (Bộ Y tế) cho rằng ngành công nghiệp thuốc lá có thể gây ảnh hưởng đến một số cơ quan báo chí thông qua quảng cáo hoặc hợp đồng tài trợ...
Khẳng định báo chí đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và thúc đẩy các chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá tại Việt Nam. Tuy nhiên, ông Cường cho hay, trong quá trình thực hiện, báo chí phải đối mặt với nhiều thách thức, từ áp lực kinh tế, cạnh tranh thông tin đến những hạn chế về nguồn lực và tiếp cận công chúng.
Có nhiều công ty thuốc lá trong nước sử dụng chiến thuật tinh vi như quảng cáo trá hình, tài trợ sự kiện văn hóa để tiếp cận công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Ví dụ, năm 2023, báo chí phát hiện các chương trình tài trợ lễ hội âm nhạc ở châu Á liên quan đến thuốc lá điện tử, tạo áp lực cạnh tranh với thông điệp truyền thông về tác hại thuốc lá.
Bên cạnh đó, ngành công nghiệp thuốc lá có thể gây ảnh hưởng đến một số cơ quan báo chí thông qua quảng cáo hoặc hợp đồng tài trợ. Theo Tổ chức Y tế thế giới, tại Việt Nam, ngành này chi hàng triệu USD mỗi năm cho tiếp thị, khiến một số kênh truyền thông có nguy cơ bị chi phối. Các công ty cũng quảng bá thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng như "sản phẩm giảm hại", gây nhầm lẫn trong công chúng.
"Mỗi ngày, một người Việt Nam tiếp xúc với hàng trăm bài đăng trên mạng xã hội, trong đó nội dung giải trí thường chiếm ưu thế. Thông điệp về phòng, chống tác hại thuốc lá dễ bị lu mờ trước các nội dung quảng cáo hấp dẫn hoặc thông tin giật gân"- ông Vũ Mạnh Cường nói.
Ông Cường cũng cho biết thêm, đối tượng tiếp cận với quảng cáo, tiếp thị thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng trên internet chủ yếu là người trẻ (dưới 35 tuổi), phần lớn bị ảnh hưởng bởi quảng cáo trên các nền tảng xã hội như TikTok, Facebook.
Báo chí truyền thống khó cạnh tranh với các chiến dịch tiếp thị trực tuyến này. Do đó, theo TS Cường, muốn lan tỏa về việc phòng chống và bảo vệ môi trường sức khoẻ cộng đồng, trong đó thuốc lá là một trong các tác nhân gây ra ô nhiễm không khí, để thu hút công chúng, đặc biệt là giới trẻ, báo chí cần sản xuất nội dung đa dạng, hấp dẫn như video ngắn, infographic.
Tuy nhiên, ông Cường cho rằngnhiều cơ quan báo chí thiếu nguồn lực để đầu tư vào các định dạng này, dẫn đến thông điệp không đủ sức lan tỏa.
"Báo chí đối mặt với nhiều thách thức trong việc tăng cường truyền thông chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá. Các số liệu trên cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề và sự cần thiết của báo chí trong việc nâng cao nhận thức. Để vượt qua thách thức, báo chí cần đổi mới cách tiếp cận, tăng cường phối hợp và giữ vững tính khách quan, từ đó góp phần xây dựng một Việt Nam không khói thuốc"- ông Vũ Mạnh Cường nhấn mạnh.
Thuốc lá thế hệ mới đang làm gia tăng tỷ lệ sử dụng thuốc lá do cung cấp thêm sự lựa chọn cho người sử dụng. Từ đó, ảnh hưởng đến mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá và ảnh hưởng đến nỗ lực phòng, chống tác hại của thuốc lá tại Việt Nam.
Thông tin tại khoá tập huấn cho thấy, bên cạnh các mặt hàng thuốc lá truyền thống, thị trường đã xuất hiện thêm nhiều thuốc lá thế hệ mới: Thuốc lá điện tử (Vape/E-cigarette); Thuốc lá nung nóng (Heated Tobacco Products - HTPs); Túi nicotine (Nicotine Pouches) hoặc các sản phẩm thuốc lá ngậm, thuốc lá không khói...
Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng… thường có nhiều hương vị khác nhau, thiết kế nhỏ gọn và dễ sử dụng, khiến chúng trở nên hấp dẫn hơn đối với những người trẻ tuổi, đặc biệt là những người chưa từng thử thuốc lá truyền thống. Mặt hàng này có thể được tìm thấy tại các cửa hàng, siêu thị và trên mạng, tạo điều kiện cho người dùng tiếp cận sản phẩm mà một cách dễ dàng. Ở nhiều quốc gia, tỷ lệ hút thuốc lá điện tử trong thanh thiếu niên đã vượt qua cả người trưởng thành.
Nhiều nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới, CDC Hoa Kỳ đã chỉ ra rằng, thuốc lá thế hệ mới vẫn chứa nicotine, kim loại nặng. Nicotine trong thuốc lá - dù là truyền thống hay điện tử - đều gây nghiện mạnh, ảnh hưởng đến não bộ đang phát triển, gây rối loạn chú ý, giảm khả năng học tập và làm tăng nguy cơ rối loạn tâm thần. Chỉ cần lượng nicotine trong khoảng 5 điếu thuốc lá cũng đủ để gây tử vong nếu nuốt phải. Đặc biệt, hút thuốc thụ động giết chết trên 1,2 triệu người mỗi năm, trong đó 28% là trẻ em.
