Hội chứng chân không nghỉ (Restless Legs Syndrome - RLS) là một rối loạn thần kinh đặc trưng bởi cơn đau nhói, co kéo, tê dần dần, hoặc cảm giác khó chịu ở chân không thể kiểm soát được làm cho bệnh nhân khó chịu, buộc phải di chuyển chân liên tục.
Nguyên nhân nào dẫn đến RLS?
Trong hầu hết trường hợp, nguyên nhân của RLS không rõ. Tuy nhiên, có thể RLS liên quan đến di truyền. RLS thường thấy ở những người trong cùng một gia đình với các triệu chứng khởi phát trước tuổi 40. Hiện nay người ta đã xác định được 5 nhiễm sắc thể chứa gen liên quan đến RLS. Bên cạnh đó RLS có liên quan đến rối loạn dẫn truyền ở vòng nối các hạch nền ở não sử dụng dopamin làm chất dẫn truyền. Sự gián đoạn của những con đường này gây nên các vận động không tự chủ. Có bằng chứng cho rằng nồng độ thấp của sắt trong não cũng có thể gây RLS. RLS cũng xuất hiện có liên quan đến các yếu tố hoặc các điều kiện sau đây: thứ nhất là các bệnh mạn tính như suy thận, đái tháo đường và bệnh lý thần kinh ngoại vi. Bên cạnh đó một số thuốc như thuốc chống nôn, thuốc chống loạn thần... có thể làm nặng thêm các triệu chứng. Ngoài ra, tình trạng có thai đặc biệt là trong 3 tháng cuối. Trong hầu hết trường hợp, các triệu chứng thường biến mất trong vòng 4 tuần sau khi sinh. Cuối cùng còn một yếu tố khác cũng liên quan đến RLS là uống rượu và thiếu ngủ cũng có thể làm nặng thêm hoặc gây ra triệu chứng ở một số cá nhân. Giảm hoặc loại bỏ hoàn toàn các yếu tố này có thể làm giảm triệu chứng RLS, tuy nhiên việc loại bỏ các yếu tố trên có làm hết hẳn RLS không thì vẫn chưa đủ bằng chứng.
RLS biểu hiện rõ nhất khi ngủ
RLS gặp ở cả hai giới và ở mọi lứa tuổi, nữ mắc cao gấp 2 lần nam, bệnh có xu hướng tăng lên theo tuổi.Các triệu chứng hay xảy ra vào ban đêm khi bệnh nhân thư giãn nghỉ ngơi, đặc biệt là lúc đang nằm chuẩn bị đi ngủ nên làm cho bệnh nhân rất khó ngủ. Hầu hết người bệnh bị RLS gặp khó khăn trong việc đi vào giấc ngủ. Hơn 80% những người bị RLS có hội chứng di chuyển chân có chu kỳ trong giấc ngủ (PLMS). PLMS được đặc trưng bởi các cử động giật chân không tự chủ trong khi ngủ thường xảy ra mỗi 15 - 40 giây, đôi khi suốt đêm. Các triệu chứng làm bệnh nhân thức tỉnh lặp đi lặp lại nhiều lần trong đêm do đó giấc ngủ bị gián đoạn Nếu không điều trị, bệnh nhân sẽ bị mệt mỏi vào ban ngày, khó tập trung, suy giảm trí nhớ ảnh hưởng nhiều đến học tập lao động.
Xác định RLS
Có 4 tiêu chí cơ bản để chẩn đoán RLS: Thứ nhất là các triệu chứng nặng hơn vào ban đêm và không xuất hiện hoặc có nhưng không đáng kể vào buổi sáng. Thứ hai là nhu cầu mạnh mẽ buộc bệnh nhân phải di chuyển các chi bị ảnh hưởng thường gắn liền với dị cảm hoặc rối loạn cảm giác. Thứ 3 là các rối loạn cảm giác được kích hoạt khi nghỉ ngơi, thư giãn hoặc khi ngủ và cuối cùng là các rối loạn cảm giác đó giảm đi khi di chuyển chân. Ngoài ra một số xét nghiệm cần làm thêm như xét nghiệm máu có thể xác định sự thiếu hụt sắt và vitamin cũng như các rối loạn khác có liên quan với RLS. Trong một số trường hợp, ghi đa ký giấc ngủ (polysomnography) có thể xác định sự hiện diện của nguyên nhân gây gián đoạn giấc ngủ khác (ví dụ ngưng thở khi ngủ), và để theo dõi, kiểm soát chứng rối loạn này.
Người mắc RLS đòi hỏi điều trị suốt đời
Điều trị di chuyển các chi bị ảnh hưởng có thể là biện pháp tạm thời cho bệnh nhân. Bên cạnh đó cần tìm và điều trị các bệnh lý có liên quan như thiếu máu thiếu sắt, đái tháo đường, suy thận. Điều trị bằng thuốc và thay đổi lối sống (không sử dụng cà phê, thuốc lá, bổ sung sắt, folate, magie và thay đổi hoặc duy trì một mô hình giấc ngủ thường xuyên, một chương trình tập thể dục và massage chân, tắm nước nóng, hoặc bằng cách sử dụng một miếng đệm nóng hoặc túi nước đá bởi các hoạt động có thể làm giảm các triệu chứng ở những trường hợp RLS nhẹ hoặc vừa phải.
RLS nói chung là một hội chứng đòi hỏi phải điều trị suốt đời. Tuy nhiên, liệu pháp hiện tại có thể kiểm soát các rối loạn, giảm thiểu các triệu chứng và tăng thời gian của giấc ngủ yên tĩnh. Các triệu chứng dần dần có thể tồi tệ hơn với tuổi tác, mặc dù sự suy giảm có thể là hơi nhanh hơn cho các bệnh nhân cũng bị một bệnh liên quan. Ngoài ra, một số bệnh nhân có thể thuyên giảm các triệu chứng trong nhiều ngày, tuần, hoặc vài tháng tuy nhiên sau đó lại xuất hiện trở lại.
BS. Nguyễn Thế Anh