Ôn dịch là bệnh truyền nhiễm cấp tính do cảm nhiễm dịch lệ gây ra, có đặc điểm truyền nhiễm mạnh, biểu hiện sốt khát nước sau một giai đoạn xuất huyết dưới da (hồng ban) hoặc nội tạng... Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh do cảm nhiễm dịch lệ, bệnh tà nhanh chóng xâm phạm lấn át mô nguyên, chính khí chống đỡ với tà khí gây sốt, tà hoá táo truyền vào dương minh gây nhiệt kết ở phủ vị gây nên sốt cao, bụng đầy cứng. Sốt cao làm tân dịch hao kiệt gây ra khát nước, mạch sác. Nhiệt tà xâm nhập huyết mạch bức huyết vong hành gây ra xuất huyết. Tuỳ từng thể bệnh mà dùng các bài thuốc cụ thể như sau:
Thể thấp nhiệt dịch:
* Tà lấn át mô nguyên:
Triệu trứng: Bệnh mới sốt cao sợ lạnh, sau sốt không sợ lạnh, sốt liên tục cả ngày và đêm. Nhức đầu, đau người, lưỡi đỏ thẫm, rêu lưỡi trắng rộp như phấn. Mạch sác.
Phương pháp điều trị: Thấu đạt tà ở mô nguyên.
Bài thuốc: Đạt nguyên ẩm: đinh lang 20g, hậu phác 16g, thảo quả nhân 12g, tri mẫu 16g, thược dược 20g, hoàng cầm 16g, cam thảo 06g
Cách bào chế: Hậu phác cạo bỏ vỏ, thảo quả giã dập. Các vị trên 1.600ml nước sắc lọc bỏ bã lấy 250ml. Uống chia đều 5 lần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
* Tà truyền vào dương minh:
Dương minh khí nhiệt:
Triệu trứng: sốt cao, khát, ra mồ hôi nhiều, rêu lưỡi vàng. Mạch hồng sác.
Phương pháp điều trị: Thanh tiết nhiệt ở dương minh.
Bài thuốc: Bạch hổ gia hoàng cầm: tri mẫu 24g, thạch cao 32g, cam thảo 10g, ngạnh mễ 32g, hoàng cầm 12g.
Cách bào chế: Thạch cao giã nát cho vào túi vải túm lại, cam thảo chích. 4 vị trên (trừ ngạnh mễ) 1.500ml nước sắc lọc còn 500ml, cho ngạnh mễ vào sắc tới khi ngạnh mễ chín lọc bỏ bã canh lấy 250ml.
Cách dùng: Uống ấm chia đều 5 lần, ngày uống 3 lần, tối uống 2 lần.
Nhiệt kết ở vị phủ:
Triệu trứng: Sốt về chiều nặng hơn, bực dọc, khát, hơi thở nóng, lưỡi xám đen, nổi gai.
Phương pháp điều trị: Cấp hạ thực nhiệt cứu âm dịch kiệt.
Bài thuốc: Đại thừa khí gia mạch môn ngọc trúc: đại hoàng 12g, hậu phác 16g, chỉ thực 12g, mang tiêu 12g, mạch môn đông 16g, ngọc trúc 16g.
Cách bào chế: Đại hoàng tẩy rượu, hậu phác nướng cạo bỏ vỏ, chỉ thực nướng, mạch môn bỏ lõi. Các vị trên (trừ mang tiêu) 1.200ml nước sắc lọc bỏ bã lấy 250ml, sau đó cho mang tiêu vào đun sôi quấy đều vừa tan.
Cách dùng: Uống ấm lần đầu dùng 1/ 2 số lượng trên. Nếu đi đại tiện được: thuốc chia đều 4 phần, ngày uống 3 lần, tối uống 1 lần. Nếu lần đầu dùng 1/2 số lượng trên mà không đi đại tiện được thì lần 2 uống số thuốc còn lại.
Hoàng cầm - Một vị thuốc trị sốt xuất huyết.
Thử táo dịch:
Nhiệt độc xâm phạm cả biểu lý:
Triệu trứng: sốt cao, nhức đầu, mờ mắt, khô miệng, khát nước, đau khớp, người đau nhừ, nói nhảm hoặc phát cuồng, chảy máu cam, phát hồng ban sau tím, lưỡi đỏ sẫm, rêu lưỡi xám hoặc nổi gai. Mạch sác hoặc tế sác.
Phép trị: Thanh dinh dương huyết giải độc
Bài thuốc: Thanh ôn bại độc ẩm: thạch cao 18g, sinh địa hoàng 16g, sừng trâu 20g, hoàng liên 4g, chi tử 12g, cát cánh 10g, hoàng cầm 12g, tri mẫu 12g, xích thược 8g, huyền sâm 12g, liên kiều 0,6g, cam thảo 0,4g, đan bì 10g, trúc diệp 12g.
Cách bào chế: Thạch cao giã nát cho vào túi vải túm lại. Các vị trên (trừ sừng trâu) 1.500ml nước sắc lọc bỏ bã lấy 300ml. Sừng trâu mài tan hết hoà với nước sắc.
Cách dùng: Uống chia đều 5 lần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
* Nhiệt độc lan tràn tạng phủ:
Triệu trứng: Sốt cao, khát nhiều, đau bụng dữ dội. Lưỡi đỏ, nứt nẻ hoặc xám đen khô hoặc có quầng tím, nhẹ 1 quầng, nặng 2 - 3 quầng, da nhiều vầng xám. Mạch vi tế hoặc rối loạn.
Phương pháp điều trị: Thanh tả nhiệt giải độc.
Bài thuốc: Thập toàn khổ hàn cứu bổ thang: sinh thạch cao 16g, tri mẫu 12g, hoàng bá 12g, hoàng cầm 12g, hoàng liên 0,4g, mang tiêu 0,8g, đại hoàng 10g, hậu phác 12g, chỉ thực 0,8g, sừng trâu 20g.
Cách bào chế: Đại hoàng tẩy rượu. Các vị trên (trừ mang tiêu và sừng trâu) 1.600ml nước sắc lọc bỏ bã lấy 300ml. Lấy 1 ít thuốc sắc mài sừng trâu. Thuốc còn lại đun sôi hoà mang tiêu quấy vừa tan. Để nguội hoà sừng trâu quấy đều.
Cách dùng: Uống chia đều 6 lần, ngày uống 5 lần, tối uống 1 lần.
Các dấu hiệu nhận biết sốt xuất huyết.
Bài thuốc nam:
- Giai đoạn đầu chủ yếu sốt, đau đầu, đau mình… (chưa biểu hiện xuất huyết): lá tre 50g, hoa hòe 30g, vỏ cây núc nác 30g, củ mạch môn 30g, lá rau má 50g, lá sen 50g, hạt biển đậu 50g, đỗ đen 50g.
Cách dùng: Sắc lấy nước uống chia đều ngày uống 6 lần.
- Giai đoạn xuất huyết dưới da: lá tre 50g, hoa hòe 30g, lá rau má 50g, lá sen 50g, lá huyết dụ 50g, hạt biển đậu 50g, đỗ đen 50g, vỏ cây núc nác 30g, củ mạch môn 30g, lá trắc bá diệp 50g, cỏ nhọ nồi 50g.
- Cách dùng: Sắc lấy nước uống chia đều ngày uống 6 lần.
Phòng bệnh và hộ lý
Ăn thức ăn mềm, dễ tiêu.
Không ăn những thứ cay nóng, không ăn đu đủ, chuối tiêu.
Giữ vệ sinh chung, tránh lây nhiễm.
Nghỉ ngơi, xây dựng chế độ ăn thích hợp, tăng đạm.
