Mụn nhọt y học cổ truyền gọi là “sang, hung, thù…”. Nguyên nhân do hỏa độc gây ra, một số trường hợp hay tái phát là do huyết nhiệt. Người bệnh có triệu chứng: Tại chỗ nhiễm trùng sưng, nóng, đỏ, đau; có thể có sốt, mạch nhanh, rêu lưỡi trắng dày. Nếu không chữa hoặc chữa không khỏi sẽ thành ổ mủ, dần dần vỡ mủ, rồi liền da thành sẹo.
Tùy từng giai đoạn viêm nhiễm mà có cách chữa khác nhau, thường dùng cả thuốc uống và thuốc bôi ngoài. Thuốc bôi có tác dụng làm lành và tái tạo làn da tổn thương do mụn; điều hòa chất nhờn trên bề mặt da. Thuốc uống chủ yếu để thanh nhiệt giải độc, tiêu viêm, tăng cường công năng khử độc của gan, thải độc của thận; điều hòa yếu tố nội tiết và tái tạo tế bào, chống thâm, chống sẹo, giúp da mịn màng trở lại. Sau đây là một số bài thuốc trị theo từng giai đoạn.
Giai đoạn đầu viêm nhiễm
Trong giai đoạn này, phép điều trị là thanh nhiệt giải độc, hoạt huyết tiêu viêm. Dùng các bài thuốc:
Bài thuốc uống:
Bài 1: thổ phục linh 40g, thương nhĩ tử (sao vàng) 20g. Sắc uống.
Bài 2: kinh giới 8g, kim ngân 20g, thương nhĩ tử 16g, thổ phục linh 12g, đỗ đen sao 40g, cam thảo nam 8g, vòi voi 8g, cỏ xước 12g. Sắc uống.
Bài 3: thanh hao 8g, kim ngân 12g, liên kiều 12g, đạm trúc diệp 12g, xích thược 12g, lá sen 16g. Sắc uống. Đây là bài thuốc chữa mụn nhọt trong mùa hè rất hiệu quả.
Gia giảm: nếu người bệnh sốt cao, gia hoàng liên 8g, hoàng cầm 12g, chi tử 12g; tiểu tiện sẻn đỏ, gia xa tiền tử 12g; táo bón gia đại hoàng 4g.
Kim ngân là vị thuốc thanh nhiệt giải độc, trị mụn nhọt mẩn ngứa rất hiệu quả.
Thuốc dùng ngoài:
Bài 1 - Cao dán Kim Đan: thuốc có bán tại các nhà thuốc. Dùng theo hướng dẫn sử dụng.
Bài 2 - Cao dán tiêu độc: thuốc có bán tại các nhà thuốc. Dùng theo hướng dẫn sử dụng.
Giai đoạn hóa mủ
Giai đoạn này phép điều trị là thác độc bài nùng (đưa độc ra ngoài, trừ mủ).
Bài thuốc uống:
Bài 1: kim ngân hoa 20g, liên kiều 12g, hoàng cầm 12g, gai bồ kết 12g, bồ công anh 16g, trần bì 6g, bối mẫu 8g, cam thảo 4g. Sắc uống.
Bài 2: hoàng kỳ 16g, bạch truật 12g, đương quy 12g, xuyên khung 6g, kim ngân hoa 16g, tạo giác thích 12g, thiên hoa phấn 12g, trạch tả 12g, cam thảo 4g. Sắc uống. Trị lở ngứa mạn tính âm ỉ bên trong không phá ra được.
Bài 3: hoàng kỳ 16g, xuyên sơn giáp (nghiền bột) 4g, tạo giác thích 6g, đương quy 8g, xuyên khung 12g. Sắc kỹ hai nước, cô lại còn 1 chén, thêm ít rượu loãng, uống trước khi đi ngủ. Chữa ung nhọt đã có mủ nhưng không xuyên vỡ.
Bài 1: dọc ráy, lá xoan, liều lượng bằng nhau, thêm ít muối ăn. Giã nhỏ, đắp vào chỗ sưng cho phá vỡ mủ.
Bài 2 - Cao dán tiêu độc, dán lên chỗ đau. Trong khi dán cao, nên uống với nước có pha ít rượu loãng. Không dùng cao dán khi đang dùng kháng sinh.
Giai đoạn vỡ mủ
Giai đoạn này phép điều trị là khứ hủ sinh cơ (làm mất các tổ chức hoại tử và thúc đẩy tổ chức hạt).
Bài thuốc uống: kim ngân hoa 12g, liên kiều 12g, bồ công anh 16g, xích linh 12g, hoàng liên 12g, hạ khô thảo 12g, sừng trâu 10g. Sắc uống.
Bồ công anh là vị thuốc trị mụn nhọt giai đoạn hóa mủ và vỡ mủ.
Thuốc dùng ngoài: Cao dán tiêu độc: Cắt thủng miếng cao 1 lỗ rộng hơn chỗ mủ vỡ; dán lên chỗ vỡ mủ, sau 1 giờ dùng tay ấn nhẹ cho cục mủ (ngòi) bên trong đẩy ra; vê miếng bông tiệt trùng đặt lên chỗ mủ vỡ.
Bài thuốc chống tái phát: mụn nhọt thường tái phát là do huyết nhiệt (cơ địa dị ứng dễ nhiễm trùng). Dùng các bài:
Bài 1: hắc chi ma 40g, thổ phục linh 60g, kim ngân hoa 40g, hà thủ ô 60g, huyền sâm 60g, sinh địa 60g, mạch môn 50g, thương nhĩ tử 50g, khổ sâm 50g, phù bình 40g, cỏ mực 50g, bột nếp 0,5g. Các vị làm dạng trà. Ngày dùng 15g – 20g, hãm với nước sôi, chia uống 2 lần. Uống trong 15 – 30 ngày.
Bài 2: kim ngân hoa 80g, bồ công anh 40g, sinh cam thảo 12g. Các vị sắc với 3 bát nước, còn 1 bát uống.
4 bài thuốc đơn giản, không độc, có thể sử dụng dài ngày
Bài 1: kim ngân hoa 12g, liên kiều 12g, thương nhĩ tử 16g, cúc hoa 10g, cam thảo 6g.
Bài 2: cỏ mần trầu 30g, cỏ mực 20g, hương phụ chế 16g.
Bài 3: bồ công anh 30g, thương nhĩ tử 20g, dấp cá 20g
Bài 4: sài hồ 12g, cát căn 12g, hoàng cầm 12g, hoàng liên 12g, chi tử 8g, cam thảo 6g.
Cách sắc các bài trên: các vị thuốc nấu với 2 lít nước, cô lại còn 1 lít, uống trong ngày.