Đông y cho rằng: “Chứng tâm tỳ đều hư ở người lớn tuổi trước hết là do huyết hư. Khi huyết bị tổn thương, hễ có chút mệt mỏi buồn phiền là ăn uống kém, giấc ngủ không yên, làm tổn thương tỳ (tụy) khuấy động tâm (tim). Bệnh thuộc hư chứng. Có khi mệt mỏi nhiều làm hỏa trong tâm xúc động, sinh ra nhiều đờm dãi”.
Nguyên nhân chứng tâm tỳ đều hư, là do tâm huyết hao tổn, tỳ khí bị tổn hại, tâm thần mất đi sự nuôi dưỡng, tỳ khí hư yếu không làm được chức năng thống huyết. Bệnh phần nhiều do mệt mỏi, buồn phiền quá độ, ăn uống không điều độ, hoặc sau khi ốm không được bồi dưỡng đầy đủ, hoặc do bệnh nhân mắc chứng xuất huyết mạn tính mà sinh bệnh.
Đương quy.
Biểu hiện: Bệnh nhân thường hồi hộp hay quên, ngủ kém, khi ngủ hay mê. Sắc mặt úa vàng, mỏi mệt, đoản hơi, tinh thần bạc nhược, ăn kém, bụng trướng đầy, đại tiện phân không thành khuôn, hay có xuất huyết dưới da. Phụ nữ thì kinh nguyệt không đều, huyết ra có màu nhợt, lượng kinh ít, cũng có khi bị băng lậu, có trường hợp bế kinh. Chất lưỡi nhạt bệu, rêu lưỡi trắng, mạch tế nhược.
Phương pháp điều trị: Tùy thể bệnh mà dùng bài thuốc thích hợp
Do tâm tỳ đều hư sinh chứng hồi hộp sợ hãi
Biểu hiện: Tim đập nhanh loạn nhịp, đầu choáng váng, đau đầu chóng mặt, lưỡi nhợt, mạch tế nhược. Phép trị: Kiện tỳ ích bổ khí huyết, dưỡng tâm. Dùng bài Tứ vật phối hợp với bài thiên vương bổ tâm đan: thục địa 120g, nhân sâm 80g, huyền sâm 60g, đan sâm 80g, thiên môn 60g, mạch môn 60g, bá tử nhân 60g, đỗ trọng 80g, đại táo 20 quả, đương quy 80g, ngũ vị tử 40g, phục linh 80g, phục thần 60g, cát cánh 60g, táo nhân 80g, viễn chí 80g, cam thảo 40g, đăng tâm 40g, kim bạ (bạc dát mỏng làm áo cho viên hoàn) vừa đủ, xuyên khung 60g, bạch thược 80g
Cách dùng: Nếu thuốc sắc giảm liều xuống chỉ bằng 1/10. Nếu làm thuốc viên tán bột làm viên hoàn mật ong mỗi viên 5g, ngày uống 3 lần mỗi lần uống 2 viên.
Do tâm tỳ hư sinh chứng mất ngủ
Biểu hiện: Bệnh nhân mất ngủ suốt đêm, hoặc ngủ lơ mơ dễ thức giấc. Dùng bài Dưỡng tâm thang: hoàng kỳ, phục thần, bạch linh, bán hạ, đương quy, xuyên khung đều 40g, nhục quế, ngũ vị tử, viễn chí, táo nhân (sao đen), bá tử nhân, nhân sâm đều 10g, cam thảo, sinh khương 4g, đại táo 12g. Ngày sắc một thang. Chia làm 3 lần, uống trong ngày.
Do tâm tỳ đều hư sinh chứng hay quên
Biểu hiện: Bệnh nhân vừa hay quên vừa mất ngủ. Dùng bài Ích khí an thần thang: nhân sâm, đương quy, phục thần, hoàng kỳ, đại táo, sinh khương đều 12g, sinh địa, đởm nam tinh, mạch môn, viễn chí, trúc diệp đều 8g, cam thảo, hoàng liên đều 4g, hắc táo nhân 16g. Ngày sắc một thang. Chia làm 3 lần, uống trong ngày.
Do tâm tỳ đều hư sinh chứng chóng mặt choáng váng
Biểu hiện: Bệnh nhân chóng mặt, có khi lảo đảo, quay cuồng muốn ngã, sắc mặt trắng nhợt, móng tay móng chân không tươi, tinh thần mệt mỏi, ăn uống kém, khi mệt thì bệnh gia tăng. Dùng bài Nhân sâm dưỡng vinh hoàn: nhân sâm, phục linh, thục địa đều 16g, bạch truật, bạch thược, hoàng kỳ, viễn chí đều 12g, ngũ vị tử, quất bì, đương quy, nhục quế đều 8g, cam thảo 6g. Ngày sắc một thang. Chia làm 3 lần, uống trong ngày.
Do tâm tỳ đều hư sinh chứng xuất huyết
Biểu hiện: Bệnh nhân xuất huyết lượng nhiều, màu huyết đỏ nhạt, tim hồi hộp, đoản hơi, sắc mặt không tươi, móng tay móng chân nhợt nhạt. Dùng bài Quy tỳ thang gia giảm: nhân sâm, phục linh, đương quy, bạch truật, hoàng kỳ, sinh khương, đại táo đều 12g; long nhãn 8g, viễn chí, cam thảo 6g, mộc hương đều 4g. Ngày sắc một thang. Chia làm 3 lần, uống trong ngày.
TTND.BS. Nguyễn Xuân Hướng
