Theo Đông y “Người cao tuổi vốn khí huyết hư yếu. Thường âm hư hỏa vượng, từ thận âm hư dẫn đến can âm hư và dẫn đến tâm huyết hư. Tâm hỏa vượng, huyết nhiệt buộc tâm (tim) phải làm việc để dẫn huyết đi nên thường hồi hộp mất ngủ. Do can (gan) hỏa vượng, khi ngủ huyết không thu về can nên mất ngủ mà khi chợp mắt là thấy chiêm bao. Người già vốn tân dịch kém, dẫn đến thận âm hư. Thận chủ thủy, tâm vốn chủ hỏa, khi hỏa vượng thì tâm hồi hộp không ngủ được. Trong Đông y, từ giờ tý trở đi dương bắt đầu trưởng, khi dương trưởng thì hỏa vượng, người già vốn tâm hỏa vượng nên tỉnh giấc và không ngủ lại được”. Sau đây chúng tôi xin giới thiệu một số chứng bệnh mất ngủ của người cao tuổi và một số bài thuốc đặc hiệu để bạn đọc tham khảo.
Chứng tâm phiền đầu choáng váng mất ngủ
Triệu chứng: Ngủ hay mê thấy nhiều điều sợ hãi, hồi hộp không yên, lưỡi đỏ ít rêu, mạch huyền sác.
Bài thuốc: Liên tử nhục 15g, dạ giao đằng 25g, long xỉ 15g, hổ phách 6g, cam thảo 6g, mạch môn 12g, hắc táo nhân 30g, trân châu mẫu 30g, đăng tâm 3g.
Cách dùng: Long xỉ và trân châu sắc trước 30 phút, sau đó cho các vị thuốc khác vào sắc sau. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống sau khi ăn.
Viễn chí là một vị trong bài thuốc trị mất ngủ.
Chứng hư phiền mất ngủ nhiều đêm
Triệu chứng: Hồi hộp không yên hay nghi ngờ nhạy cảm, hay quên, lưỡi đỏ ít rêu, mạch tế sác.
Bài thuốc: Sinh địa 20g, hắc táo nhân 50g, viễn chí (sao) 10g, đan sâm 20g, dạ giao đằng 30g, cam thảo 3g.
Cách dùng: Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống sau khi ăn.
Chứng tâm phiền tự ra mồ hôi, trằn trọc mất ngủ
Triệu chứng: Tâm phiền mất ngủ, tự ra mồ hôi, ra mồ hôi trộm, miệng lở loét, nước tiểu vàng.
Bài thuốc: Đan sâm 15g, mạch môn 10g, đương qui 10g, viễn chí 10g, chi tử 10g, hoàng liên 3g, thạch biên tử 10g, ngũ vị tử 15 g, bạch thược 15g, phục thần 115g, hắc táo nhân 20g, nhục quế 6g.
Cách dùng: Ngày uống một thang sắc 3 lần hòa chung hâm nóng, chia 3 lần uống trong ngày sau bữa ăn.
Mất ngủ do âm dương không điều hòa kinh lạc bế tắc
Triệu chứng: Đêm ngủ không yên, ngực khó chịu, cổ họng nhiều đờm, bụng đầy ăn uống kém, rêu lưỡi nhớt, mạch huyền hoạt nhưng bộ thốn mạch đại.
Bài thuốc: Bán hạ 12g, chích cam thảo 10g, qua lâu bì 12g, trúc nhự 12g, ý dĩ nhân (sao) 25g, cao lương mễ (hạt cao lương) 60g, trần bì 12g, chỉ xác 10g, phục linh 12g, sinh khương 3 lát.
Cách dùng: Ngày uống một thang sắc 3 lần uống 3 lần trong ngày, uống liên tục 15 ngày, nghỉ 5 ngày uống tiếp 15 thang nữa bệnh sẽ hết.
Ngủ kém do đàm hỏa uất kết bên trong
Triệu chứng: Bệnh nhân ngủ kém, khi tỉnh dậy thì đầu óc căng trướng, có khi choáng váng, miệng đắng, tính tình nóng nảy, có khi đau tức hai mạng sườn, đại tiện táo, mạch huyền hoạt.
Bài thuốc: Sài hồ 9g, chỉ xác 9g, hoàng cầm 15g, dạ giao đằng 15g, thanh bì 12g, trúc nhự 12g, chi tử 9g, bán hạ 12g, trân châu mẫu 50g.
Cách dùng: Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống sau khi ăn.
Hay kinh sợ đêm nằm ngủ kém
Triệu chứng: Đêm đang ngủ lơ mơ thì tỉnh giấc thấy sợ hãi, đầu choáng váng khó chịu.
Bài thuốc: Hắc táo nhân 20g, mạch môn 10g, uất lý nhân 10g, chỉ thực 10g, đan sâm 15g, phục linh 15g, sinh cam thảo 10g, trần bì 12g, viễn chí 10g, bán hạ 12g, mẫu lệ phấn 15g, trư đởm bì (sao) 15g.
Cách dùng: Ngày uống một thang, sắc 3 lần trộn lẫn cô đặc chia 3 lần uống sau khi ăn.
Đau vùng thượng vị ngủ kém
Triệu chứng: Vị quản trướng đầy đau, chán ăn, ngực đầy khó chịu, người mệt mỏi, chất lưỡi đỏ, mạch huyền.
Bài thuốc: Hậu phác 12g, mạch nha (sao) 12g, mộc hương 6g, tân lang 12g, hoắc hương 6g, dây hà thủ ô đỏ 12g, trần bì 12g, thần khúc 10g, bạch thược 12g, sơn tra 6g, nhục đậu khấu 6g.
Cách dùng: Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày, uống sau khi ăn.
Chứng mất ngủ do trung tiêu hư nhược
Triệu chứng: Đêm nằm tim hồi hộp, mất ngủ, đầu choáng váng, tai ù, lưng gối đau mỏi, tinh thần sút kém, chất lưỡi nhạt, mạch hư nhược.
Bài thuốc: Tử thạch anh 30g, linh từ thạch 30g (hai vị này đập nhỏ sắc trước 30 phút). Sau đó cho tiếp thỏ ty tử 15g, đảng sâm 12g, hoài sơn 15g, cốc nha 30g, cẩu kỷ tử 15g, phục linh 12g, mạch nha 30g, cam thảo sống 3g vào sắc tiếp. Nếu mất ngủ kéo dài quá nặng kèm tâm hồi hộp gia: dạ giao đằng 15g, hắc táo nhân 15g, kim thiền hoa 6g. Nếu chóng mặt không dậy được gia: hà thủ ô (chế) 15g, cúc hoa (sao cháy sém) 10g, chỉ thực tử 8g, ngưu tất 8g. Nếu ngực khó chịu tinh thần mệt mỏi, lưỡi nhạt, mạch trầm nhược gia đan sâm 12g, phá cố chỉ 8g, thạch xương bồ 8g, sâm cao ly 12g (hãm riêng uống).
Cách dùng: Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày uống sau khi ăn trưa, tối và trước khi đi ngủ.