Theo nghiên cứu, mỗi ngày trẻ em từ 1-3 tuổi cần 12 - 13 giờ ngủ, từ 4 - 13 tuổi cần 10 -11 giờ ngủ, từ 14 - 20 tuổi cần 8-9 giờ ngủ, 20 tuổi trở lên cần ngủ 7 - 8 giờ. Mất ngủ khiến người mệt mỏi, uể oải và tăng nguy cơ mắc bệnh như tăng huyết áp, sa sút trí tuệ... Ngủ còn giúp cho sự tái tạo tế bào, thanh lọc bộ não, loại trừ những stress tâm lý và cân bằng hệ miễn dịch, cân bằng hormon trong cơ thể...
Người bị chứng mất ngủ thường có biểu hiện: khó vào giấc, mãi không ngủ được, ngủ không sâu dễ thức giấc, khó ngủ lại, có khi thức trắng đêm... Kèm theo người mệt mỏi, hay quên, bực dọc hay cáu gắt, hoa mắt chóng mặt, hồi hộp, ăn kém...
Chứng mất ngủ Đông y quy về chứng “bất miên”, “bất mị”, “thất miên”... Chứng mất ngủ theo y học cổ truyền có hư có thực.
Mất ngủ do hư chứng chủ yếu do chính khí bất túc do khí huyết hư, âm huyết hư, trong đó âm huyết hư hay gặp nhất. Điều trị chủ yếu phù chính kiêm an thần. Mất ngủ do thực chứng phần nhiều do tà nhiệt nhiễu tâm, can đởm uất nhiệt biểu hiện đột ngột khó vào giấc ngủ, nằm ngồi không yên, ngực khó chịu nhiều đờm, buồn nôn, nôn mửa... Điều trị chủ yếu thanh nhiệt tả hỏa và thanh nhiệt hóa đàm.
Đông y thường quy nạp chứng mất ngủ dựa theo công năng tạng phủ, từ đó có những bài thuốc điều trị phù hợp.
Long nhãn là vị thuốc trong bài “Quy tỳ thang” trị mất ngủ do tâm tỳ đều hư.
Mất ngủ do tâm âm suy và tâm thận âm suy
Người bệnh khó vào giấc ngủ, hồi hộp, ngủ hay mê, chóng quên, mồ hôi trộm, lòng bàn chân bàn tay nóng. Nếu thận âm hư thêm các chứng đầu choáng mắt hoa, triều nhiệt, ngũ tâm phiền nhiệt, hay quên, lưng đùi mềm yếu, nam giới di tinh... Hay gặp chứng tâm thận bát giao: do thận âm suy tổn tân dịch hư hao (thận chủ thủy) không giúp được tâm (tâm chủ hỏa) ở trên nên tâm hỏa một mình mạnh ở trên không giao với thận ở dưới; thủy hỏa không giúp đỡ nhau. Phép điều trị chủ yếu tư tâm âm, tư thận thuỷ và giao thông tâm thận. Bài thuốc hay dùng:
Bài 1 - Thiên vương bổ tâm đan gia giảm: đảng sâm 16g (hoặc nhân sâm 10g), huyền sâm 12g, đan sâm 12g, sinh địa 16g, phục thần 8g, viễn chí 8g, ngũ vị tử 8g, mạch môn 12g, thiên môn 12g, đương quy 10g, bá tử nhân 12g, táo nhân 12g, cát cánh 6g. Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần.
Bài 2 - Hoàng liên a giao thang kết hợp Giao Thái hoàn: hoàng cầm 8g, a giao 12g, thược dược 12g, kê tử hoàng 2 quả, hoàng liên 8g, nhục quế 8g. Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần. Trị mất ngủ do tâm thận bất giao.
Mất ngủ do tâm tỳ đều hư
Người bệnh không ngủ được, người mệt nhọc, chân tay rã rời, hồi hộp, đoản hơi, hay quên, ăn kém, đầu choáng mắt hoa, sắc mặt ủ rũ, đại tiện nhão... Phép điều trị là kiện tỳ ích khí, dưỡng huyết an thần. Bài thuốc hay dùng:
Bài 1 - Quy tỳ thang: nhân sâm 10g (hoặc đảng sâm 16g), hoàng kỳ 12g, bạch truật 12g, mộc hương 4g, cam thảo 8g, sinh khương 3 lát, viễn chí 5g, phục linh 10g, đương quy 10g, long nhãn 10g, táo nhân 10g, đại táo 3 quả. Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần.
Bài 2 - Bát trân thang gia giảm: nhân sâm 10g (hoặc đảng sâm 16g), bạch truật 12g, thục địa 12g, đương qui 10g, phục linh 12g, xuyên khung 10g, bạch thược 12g, cam thảo 4g. Gia thêm táo nhân 12g, viễn chí 8g, dạ giao đằng 12g... Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần.
Mất ngủ do can đởm uất nhiệt và đàm nhiệt nhiễu tâm
Người bệnh ngủ không yên giấc, dễ thức giấc, phiền táo, dễ cáu giận, ngực sườn đầy tức, miệng đắng, có khi đờm nhiều, hay buồn nôn, tiểu tiện sẻn đỏ... Phép điều trị là thanh nhiệt tả hỏa an thần hay thanh tâm an thần. Bài thuốc hay dùng:
Bài 1 - Long đởm tả can thang: long đởm thảo (rượu sao) 12g, hoàng cầm 8g, trạch tả 8g, mộc thông 8g, đương quy (rượu sao) 8g, cam thảo 2g, chi tử (rượu sao) 12g, xa tiền tử 6g, sài hồ 8g, sinh địa hoàng 8g. Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần. Trị mất ngủ do can đởm uất nhiệt.
Bài 2 - Hoàng liên ôn đởm thang: bán hạ (chế) 8g, cam thảo 4g, chỉ thực 12g, hoàng liên 8g, phục linh 12g, đại táo 5 quả, trần bì 8g, trúc nhự 8g. Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần. Trị mất ngủ do đàm nhiệt nhiễu tâm.