Theo y học cổ truyền, ho khan, ho khàn tiếng thuộc chứng phế âm hư. Người bệnh có biểu hiện ho khan, có khi ngứa họng, mất tiếng, ho ít đờm, đờm vàng, miệng khô, đại tiện táo, mạch tế sác. Phép trị chủ yếu bổ âm, mát phế, cầm ho… Dưới đây là một số bài thuốc trị ho khan tuỳ giai đoạn bệnh.
Khi bệnh mới phát, dùng bài Tả bạch tán “Tiền ất phương” gia giảm gồm: tang bạch bì 16g, xuyên bối mẫu 12g, cát cánh 12g, mạch môn 14g, phục linh 14g, hoàng cầm 10g, địa cốt bì 14g, tri mẫu 4g, bạc hà 6g, cam thảo 3g, đại táo 8g, sinh khương 6g. Sắc uống, trẻ em dùng 1/2 hoặc 1/3 liều trên, có thể cho ít mật ong cho dễ uống. Tác dụng: thanh tả phế nhiệt, bình suyễn, chỉ khái… Trị chứng ho khan, ho cơn, ho không nghe tiếng đàm, đại tiện táo, tiểu vàng, mặt đỏ… Gia giảm: nếu ho đàm nhiều, gia xuyên bối mẫu 12g; nếu sốt, ho khan, gia tang diệp 14g, ngưu bàng tử 12g; đại tiện táo khó, gia hạnh nhân 14g.
Rễ củ khô của cây bạch truật.
Lưu ý: trẻ ho suyễn, ho đàm nhiều loãng, tỳ phế hư hàn bên trong không nên dùng.
Nếu uống bài trên mà đại tiện vẫn táo kết, vẫn còn sốt, đau họng: nên phối hợp bài Lương cách tán “Cục phương” gia giảm gồm: tang bạch bì 14g, cát cánh 10g, hoàng cầm 12g, đại hoàng 4g, liên kiều 14g, hạnh nhân 14g, cam thảo 4g, chi tử 10g, bạc hà 12g, trúc diệp 14g, cát cánh 10g, tang diệp 14g. Sắc uống. Trẻ em dùng liều 1/2 hoặc 1/3, có thể cho ít mật ong cho dễ uống… Tác dụng: thanh giải tích nhiệt ở thượng tiêu và trung tiêu… Trị ho khan đau họng, táo bón, nước tiểu đỏ…
Lưu ý: không dùng cho người ho đàm loãng, sốt ít, lạnh nhiều.
Nếu hết sốt, đại tiện lỏng, ăn ít, bụng đầy, nên phối hợp bài Sâm linh bạch truật tán “Cục phương” gia giảm gồm: đảng sâm 12g, bạch truật 14g, phục linh 14g, biển đậu 16g, ý dĩ 16g, hoài sơn 6g, liên nhục 14g, trần bì 12g, sa nhân 6g, cát cánh 10g, chích thảo 4g, sinh khương 6g. Sắc uống. Trẻ em dùng liều 1/2 hoặc 1/3 người lớn… Tác dụng: bổ khí, kiện tỳ, thẩm thấp, hòa vị, trị tỳ vị hư. Trị ho đàm lâu ngày, ăn ít, đại tiện lỏng, cơ thể mệt mỏi thuộc thể tỳ phế khí hư. Gia giảm: có ho sốt, gia hoàng cầm 10g, tang bạch bì 12g…; miệng khô, gia mạch môn 12g…; ho đàm nhiều, gia xuyên bối mẫu 12g.