Chứng đau nhức đầu là một triệu chứng thường gặp nhất trong bệnh lý của nhiều bệnh, là cảm giác chủ quan chịu ảnh hưởng do tác nhân bên ngoài (ngoại cảm) hay bên trong cơ thể (nội thương). Theo YHCT, nếu đau đầu đột ngột và kéo dài vài ngày là do ngoại cảm; nếu lúc đau lúc không và đau âm ỉ là nội thương, vì vậy phải kết hợp với triệu chứng toàn thân thì chẩn đoán mới được chính xác.
Nhức đầu do ngoại cảm được chia làm hai loại: do ngoại cảm phong hàn và phong nhiệt. Sau đây là một số bài thuốc trị.
Đau nhức đầu do ngoại cảm phong hàn: Người bệnh thường đau đầu, sợ lạnh, nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi, không khát nước, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch phù khẩn. Phép chữa là sơ phong tán hàn. Dùng một trong các bài thuốc:
Bài 1: tử tô, bạc hà, bạc chỉ, hành tăm mỗi vị 10g, gừng sống 6g. Sắc 1 nước cho uống, ngày 2 lần, sau khi ăn. Trẻ em chia uống 3-4 lần. Có thể tán giập, hãm trong phích để uống.
Bài 2: Xuyên khung trà điều tán: bạch chỉ 4g, xuyên khung 8g, kinh giới 8g, bạc hà 16g, khương hoạt 4g, tế tân 2g, phòng phong 3g. Các vị tán bột, ngày uống 24g, uống với nước trà, sau bữa ăn 1-2 giờ. Trị đau đầu, nửa đầu đau do phong hàn.
Nếu người bệnh ho có đờm trắng loãng, thêm hạnh nhân 8g, tiền hồ 8g, tô diệp 12g; bị tắc ngẹt mũi, chảy nước trong, thêm thương nhĩ tử 8g, tân di 6g; đau đỉnh đầu, thêm cảo bản 8g; có rêu lưỡi nhớt, lợm giọng, thêm trần bì 12g, bán hạ chế 12g; sợ lạnh nhiều, lợm giọng, thêm sinh khương 12g, tô diệp 12g; lưng và sau cổ đau khó chịu, thêm cát căn 24g.
Bài 3: Tiểu sài hồ thang gia giảm: sài hồ 12g, hoàng cầm 8g, bán hạ 12g, đảng sâm 24g, cam thảo 6g, sinh khương 5 lát, đại táo 8 quả. Sắc uống. Trị đau đầu do phong hàn đã truyền vào thiếu dương (bán biểu bán lý), với biểu hiện: nóng rét vãng lai, ngực sườn đầy tức, không muốn ăn, tâm phiền, buồn nôn hoặc hồi hộp, tiểu tiện không lợi.
Bài 4: xuyên khung, tế tân, khương hoạt, tinh bạc hà, trà diệp, kinh giới, cát cánh, phòng phong mỗi vị 10g. Các vị sấy khô, tán bột mịn, cho vào lọ kín. Mỗi lần dùng 0,1g, đặt vào lỗ mũi bên đầu nhức, hít nhẹ vào sẽ có tác dụng sau 4-6 phút.
Bài 5: băng phiến 3g, bạch chỉ 3g. Các vị tán bột thô, dùng giấy bản cuộn thành điếu. Châm lửa xông vào mũi. Ngày làm 2- lần, mỗi lần 1 điếu. Dùng liền 3-5 ngày.
Đau nhức đầu do ngoại cảm phong nhiệt: Người bệnh thường đau đầu, sợ gió, khát nước, đau cổ họng, rêu lưỡi vàng mỏng, mạch phù sác. Phép chữa là sơ phong, thanh nhiệt. Dùng một trong các bài:
Bài 1: lá dâu 16g, cúc hoa 12g, mạn kinh tử 12g, bạc hà 10g, kinh giới 10g. Sắc uống, chia 2 lần trong ngày, sau khi ăn. Trẻ em chia uống 3-4 lần. Có thể tán giập, hãm trong phích cho uống.
Bài 2: Tang cúc ẩm gia vị: tang diệp, lô căn mỗi vị 10g; cúc hoa, liên kiều mỗi vị 6g; cát cánh, hạnh nhân, hoàng cầm, chi tử mỗi vị 8g; bạc hà, cam thảo mỗi vị 4g. Sắc uống.
Nếu nhiệt thịnh thương tân, tâm phiền miệng khát, lưỡi đỏ rêu ít, thêm cát căn 12g, sinh thạch cao 8g, tri mẫu 8g, thiên hoa phấn 8g; ho không thoát đờm, đờm vàng dính, miệng khát họng đau, thêm bối mẫu 4g, qua lâu nhân 6g, sa sâm 8g; đại tiện bế sinh mụn nhọt ở mũi, miệng, phủ khí không thông, thêm đại hoàng 6g.
Bài 3: Thanh không cao gia vị: khương hoạt (sao rượu), phòng phong, xuyên khung, hoàng liên (sao rượu), sài hồ mỗi vị 4g; thạch cao 8g, hoàng cầm (1 nửa phần sao rượu) 12g; chích thảo, tri mẫu mỗi vị 6g. Sắc uống.
Bài 4: xuyên khung 3g, lá chè 6g. Các vị rửa sạch, cho vào ấm, đun sôi 5-10 phút; gạn nước, uống trước bữa ăn.
Bài 5: nha tạo 3g, nga bất thực thảo 3g, thanh đại 2g, tế tân 2g. Các vị tán bột mịn. Mỗi đợt dùng 7 ngày, ngày dùng 3 lần, mỗi lần dùng 0,2-0,4g thổi vào mũi gây hắt hơi là được.
Bài 6: củ cải tươi, giã vắt lấy nước, nghiền thêm ít băng phiến; nhỏ vào mũi. Mỗi lần 2-3 giọt, ngày 2-3 lần. Dùng liền trong 5 ngày.
Bài 7: cúc hoa, bạc hà, tang diệp, vỏ đỗ xanh, liều lượng bằng nhau, nhồi vào ruột gối để nằm. Dùng trong 1 tháng.
Lương y Thảo Nguyên
