Can khí uất kết là một trong những bệnh lý thường gặp của can. Nguyên nhân sinh bệnh chủ yếu do thần chí u uất, lo toan thái quá, tính tình nóng nảy, cáu giận gây tổn thương can, làm mất đi sự sơ tiết, khiến can khí không điều đạt, đường lạc nghẽn trệ, khí cơ không thông sướng.
Trước khi có cơn đau thường có cảm giác đầy trướng, lúc đau, lúc không, dần dần nặng thêm. Bệnh thường biểu hiện đau tức hai bên sườn, lồng ngực đau, bụng trướng đầy, đại tiện thất thường, kinh nguyệt không đều, rêu lưỡi mỏng, mạch huyền. Điều trị phải sơ can giải uất, hành khí, hoạt huyết. Đau kéo dài sẽ ảnh hưởng tới huyết phận, huyết do khí trệ mà đau như kim châm hoặc có cảm giác nóng rát.
Cây và củ xuyên khung cho vị thuốc xuyên khung.
Những bài thuốc thường dùng
Bài 1: Trường hợp can khí uất kết ở bản kinh, khí trướng và đau ở hai bên sườn dùng hương phụ, uất kim, tô ngạnh, mỗi thứ 12g, thanh bì 10g, quất diệp 10g, sắc uống ngày 1 thang chia 2-3 lần.
Bài 2: Trường hợp doanh khí bị vít tắc, lạc mạch bị nghẽn trệ phải lý khí, thông mạch dùng toàn phúc hoa, uất kim, đương quy tu, trạch lan (mần tưới) đều 12g, đào nhân 10g. Sắc uống
Bài 3: Trường hợp u uất do can khí thịnh mà trung khí hư dùng trích thảo 8g, bạch thược 12g, đại táo 16g, trần bì 10g, tiểu mạch 12g. Sắc uống ngày 2-3 lần.
Bài 4: Nếu can khí trướng nặng, sơ thông không giảm phải dùng phép nhu can, dùng đương quy 16g, câu kỷ tử 16g, bá tử nhân 12g, ngưu tất 12g.
Nếu bị nhiệt thêm thiên môn đông 12g, sinh địa 12g. Nếu hàn gia nhục thung dung 12g, nhục quế 8g.
Bài 5: Trường hợp can khí ảnh hưởng sang tỳ, bụng trướng đau, đại tiện khó khăn phải bồi thổ, tiết mộc dùng phòng đảng sâm, bạch phục linh, bạch truật, ngô thù du, bạch thược mỗi thứ 12g, bán hạ, trần bì, mộc hương đều 10g, cam thảo 8g. Sắc uống ngày một thang chia 2 lần.
Bài 6: Trường hợp can mất điều đạt, tỳ vị khí trệ, ngực sườn bí bách, ăn uống không tiêu dùng xuyên khung, hương phụ, sơn chi, lục khúc, sài hồ, bạch thược, liều lượng bằng nhau, tán thành bột mịn, dùng hồ hoàn viên, mỗi lần uống 15g, ngày 3 lần.
Bài 7: Trường hợp can khí xông lên phế, đau sườn đột ngột, khí xông lên bất ngờ gây ra suyễn tức dùng ngô thù du trấp sao với tang chi 12g, tô ngạnh 12g, hạnh nhân 12g, trần bì 10g. Sắc uống.
TTƯT.DSCKI. Phạm Hinh
