Trao đổi với Báo Sức khỏe và đời sống, ThS.BS Dương Thị Phượng - Giảng viên Bộ môn Dinh dưỡng và Y học gia đình, Trường ĐH Y Dược, ĐH Quốc gia Hà Nội cho biết Indonesia từng được xem là ví dụ điển hình cho việc thả nổi bữa ăn học đường cho cơ chế thị trường tự do mà thiếu đi sự kiểm soát cần thiết từ nhà nước. Hậu quả là quốc gia này rơi vào tình trạng khủng hoảng kép: vừa tồn tại tỷ lệ suy dinh dưỡng cao ở vùng nghèo, vừa bùng nổ tỷ lệ béo phì ở các đô thị lớn.
Khi bữa ăn học đường thiếu sự kiểm soát
Việc thiếu vắng các quy định pháp lý ràng buộc đã tạo ra những lỗ hổng lớn trong hệ thống dinh dưỡng học đường tại Indonesia, dẫn đến những hệ lụy sức khỏe nghiêm trọng và kéo dài.
- Rủi ro bủa vây từ thực phẩm không lành mạnh: Khi không có quy định cấm hoặc hạn chế, các căng tin trường học và nhà cung cấp tự do bày bán đồ ăn nhanh, nước ngọt có gas và thực phẩm chế biến sẵn. Học sinh dễ dàng tiếp cận và tiêu thụ lượng lớn năng lượng rỗng, đường và chất béo xấu mỗi ngày ngay trong môi trường giáo dục. Đây là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến tình trạng thừa cân, béo phì gia tăng chóng mặt.
Bữa ăn của Indonesia từng được xem là ví dụ điển hình cho việc thả nổi bữa ăn học đường cho cơ chế thị trường tự do mà thiếu đi sự kiểm soát cần thiết từ nhà nước. Ảnh minh họa.
- Bất bình đẳng về dinh dưỡng: Sự thiếu vắng tiêu chuẩn chung khiến chất lượng bữa ăn hoàn toàn phụ thuộc vào điều kiện kinh tế của từng trường hoặc từng địa phương. Trong khi một số ít trường tư thục có bữa ăn tốt, phần lớn học sinh ở các trường công lập hoặc vùng khó khăn phải chấp nhận những suất ăn nghèo nàn dinh dưỡng. Điều này làm sâu sắc thêm hố ngăn cách về sức khỏe và tầm vóc giữa các nhóm dân cư.
- Mù mờ thông tin vì thiếu dữ liệu: Không có luật quy định báo cáo định kỳ đồng nghĩa với việc không có dữ liệu quốc gia chính xác về tình trạng dinh dưỡng học đường. Các nhà quản lý không nắm được bức tranh toàn cảnh để có những can thiệp kịp thời, dẫn đến việc các vấn đề sức khỏe âm thầm diễn biến xấu đi cho đến khi trở thành gánh nặng bệnh tật thực sự.
- Gánh nặng kép lên hệ thống y tế: Về lâu dài, thế hệ học sinh lớn lên với chế độ ăn mất cân đối sẽ đối mặt với nguy cơ cao mắc các bệnh mạn tính không lây như tiểu đường, tim mạch ngay từ khi còn trẻ. Chi phí y tế để điều trị các bệnh này sẽ tạo ra áp lực khổng lồ lên hệ thống y tế và ngân sách quốc gia, đặc biệt là với các nước đang phát triển.
Nỗ lực điều chỉnh chiến lược
Nhận thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề, từ năm 2022, Indonesia đã bắt đầu nỗ lực điều chỉnh chiến lược với các chương trình dinh dưỡng quốc gia mới. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc khắc phục hậu quả khó khăn và tốn kém hơn rất nhiều so với việc phòng ngừa ngay từ đầu.
Trong dinh dưỡng học đường, phòng ngừa luôn hiệu quả và tiết kiệm hơn chữa trị. Ảnh minh họa.
- Gánh nặng tài chính khổng lồ: Để đảo ngược tình thế, chính phủ phải đầu tư nguồn lực tài chính rất lớn không chỉ để cải thiện bữa ăn hiện tại mà còn để thay đổi hành vi đã ăn sâu vào tiềm thức của người dân, nâng cấp cơ sở vật chất nhà bếp đã xuống cấp và chi trả cho các can thiệp y tế.
- Cuộc chiến thay đổi thói quen: Thói quen ăn uống được hình thành từ nhỏ rất khó thay đổi. Việc giáo dục lại khẩu vị cho một thế hệ đã quen với đồ ngọt và thức ăn nhanh đòi hỏi sự kiên trì, liên tục trong nhiều năm và các chiến dịch truyền thông rộng khắp mới hy vọng thấy được kết quả.
- Rào cản từ lợi ích nhóm: Nỗ lực áp thuế đồ uống có đường hay hạn chế quảng cáo thực phẩm không lành mạnh tại trường học vấp phải sự phản đối quyết liệt từ ngành công nghiệp thực phẩm chế biến vì ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận của họ. Điều này tạo ra những rào cản chính sách phức tạp mà không dễ gì vượt qua.
Câu chuyện của Indonesia khẳng định một chân lý: Trong dinh dưỡng học đường, phòng ngừa luôn hiệu quả và tiết kiệm hơn chữa trị. Một khung pháp lý chặt chẽ ngay từ đầu không phải là sự gò bó, mà là tấm khiên bảo vệ sức khỏe cho tương lai đất nước. Việt Nam, đang ở giai đoạn then chốt của quá trình phát triển, cần nhìn vào bài học này để không đi vào vết xe đổ, kiên quyết xây dựng hành lang pháp lý vững chắc cho dinh dưỡng học đường.
