Những năm gần đây xe máy đã trở thành một phương tiện giao thông quan trọng vì sự tiện lợi, linh hoạt, phù hợp với mức sống của người dân. Song song là tỷ lệ tai nạn giao thông gia tăng, trong đó phải kể đến tổn thương bộ máy vận động liên quan đến tai nạn xe máy, sử dụng xe máy không đúng cách. Có hai dạng tổn thương chính bộ máy vận động là tổn thương cấp tính và mạn tính.
Chấn thương cấp tính bộ máy vận động do tai nạn giao thông
Một số chấn thương cơ hay gặp như căng giãn cơ, cứng cơ, rách cơ, rách gân. Căng cơ là tổn thương cơ và gân do bị co hoặc kéo căng quá mức. Thường hay bị tổn thương ở chỗ nối cơ gân. Tuy nhiên cũng có thể chỉ bị tổn thưong cơ hay gân. Rách cơ là khi cơ bị kéo căng quá mức thì các sợi cơ hay sợi gân có thể bị xé rách gây chảy máu trong cơ và phản ứng viêm. Ngoài ra chấn thương trực tiếp cũng có thể gây chảy máu trong bao cơ. Khi bao cơ bị rách, máu tràn ra có thể gây xuất huyết dưới da. Một số trường hợp nặng gân hay cơ có thể đứt hoàn toàn gân, thậm chí sờ thấy được lỗ hổng trong cơ, sưng và tạo thành khối máu tụ. Thường hay bị tụ máu ở mặt trước đùi. Về sau có thể phát triển thành viêm cơ vôi hoá, nhìn thấy được trên phim Xquang, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng co duỗi cơ.
Sau một tai nạn ôtô, xe máy, tổn thương vai thường xảy ra khi bị ngã chống tay, vai xuống đất. Khi vùng vai bị chấn thương thì xuất hiện cảm giác đau, có thể khu trú hay lan xuống cánh tay. Ở thời điểm chấn thương có thể có cảm giác có tiếng động của gãy xương hay rách bao khớp. Khi vận động vùng khớp vai có thể có các tiếng cọ, mài xát. Khám khớp vai thấy có biến dạng kèm theo sưng phía trước hõm vai, bờ viền của vai, đường cong phía bên ngoài vai trở nên bất đối xứng so với bên lành. Trong một số trường hợp, đặc biệt khi gãy xương hay trật khớp vai một số cấu trúc thần kinh và mạch máu của vùng vai và tay cũng bị tổn thương như thần kinh nách hay một số thành phần của đám rối thần kinh cánh tay cũng như động mạch nách. Đánh giá sự toàn vẹn của mạch máu bằng cách sờ mạch ngoại vi như mạch quay và trụ.
Khớp vai bị trật. Trong trường hợp trật khớp vai đơn thuần thì có thể nắn chỉnh khớp. Cần làm Xquang để kiểm tra, sau đó cố định cánh tay trong 6 tuần.
- Tổn thương cổ tay và bàn tay như gãy đầu dưới xương quay khá thường gặp, sau khi ngã chống bàn tay xuống đất. Bệnh nhân thấy đau, sưng vùng cổ tay, đầu dưới xương quay, không thể ngửa cổ tay. Để phát hiện tổn thương phối hợp cần phải khám thêm thần kinh trụ, quay, giữa, cũng như mạch quay, trụ. Bệnh nhân cần được nẹp cố định ngay và đưa đi chụp Xquang vùng cổ tay. Có thể chườm đá để giảm đau và giảm sưng nề phần mềm vùng tổn thương.
Tổn thương gối rất thường gặp trong chấn thương do tai nan. Cơ gân, dây chằng, sụn khớp, sụn chêm thường hay bị nhất. Có trường hợp bị máu tụ ở phía trước xương bánh chè hay thậm chỉ là tràn máu khớp do dập đầu gối xuống nền đường khi bị tai nạn.
- Bong gân cổ chân rất phổ biến. Tổn thương do trẹo chân vào trong thường gặp hơn là trẹo chân ra ngoài. Khi khám có thể thấy đau sưng, cổ chân có thể bị xoắn lại khi vận động, bước hụt, bước vào chỗ trũng. Phụ nữ thường hay đi giày cao gót, nên rất lúng túng khi xử lý tình huống giao thông và khi bị ngã thì thường bị nặng hơn so với người không đi guốc cao gót. Thường thấy đau gót chân. Tải trọng quá lớn, đột ngột có thể làm đứt gân Achilles.
 Khớp vai bình thường Trật khớp vai. |
Tổn thương mạn tính bộ máy vận động khi điều khiển xe máy
Đầu tiên là các tổn thương phần mềm bàn cổ tay. Hay gặp nhất là viêm gân gấp các ngón tay, hay còn gọi là ngón tay lò xo. Người bệnh thấy đau vùng gốc ngón tay phía gan tay, ngón tay khó duỗi thẳng ra, nhiều khi phải gắng sức mới "bật" duỗi thẳng được ngón tay, dường như là lò xo bật ra. Nguyên nhân là do bàn tay thường xuyên ở tư thế co gấp, để điều khiển phương tiện và bóp phanh, đặc biệt ở người dùng xe tay ga. Một tổn thương khác là viêm gân cơ bám vào đầu dưới xương cẳng tay, ở phía mỏm trâm quay hay trâm trụ, thường gặp hơn ở phụ nữ do phụ nữ thường có gân dây chằng cổ tay lỏng lẻo, khi phải điều khiển xe ở tư thế giữ thăng bằng khi đi hay rẽ thì phải gắng dùng sức, đặc biệt là ở những người đi xe tay ga, thường có lốp xe rộng bản, gây ma sát lớn trên đường gồ ghề, mấp mô. Bệnh nhân thường đau vùng cổ tay, phía mỏm trâm trụ hay trâm quay, đau tăng lên khi đi xe máy.
Khuỷu tay cũng dễ bị tổn thương khi đi xe máy, đặc biệt là viêm gân vùng mặt ngoài của khuỷu. Khám lâm sàng có thể thấy sưng nhẹ vùng lồi cầu ngoài xương cánh tay, kèm theo điểm đau khu trú, đau tăng lên khi ngửa cổ tay.
Khớp vai cũng dễ bị tổn thương, do bao khớp vai có cấu tạo rất lỏng lẻo, rộng rãi. Chủ yếu là tổn thương các gân cơ quanh khớp vai như gân cơ trên gai, cơ nhị đầu cánh tay. Thường gặp thể viêm quanh khớp vai đơn thuần. Đau vai xuất hiện khi làm một số động tác hàng ngày cần đến khớp vai như chải đầu, gãi lưng, giơ tay lên cao để với đồ vật. Người bệnh thường đau ở mỏm cùng vai. Bệnh nhân cũng không dám duỗi tay, nhấc vai. Vào ban đêm, các triệu chứng đau nhức vai tăng lên khiến bệnh nhân mất ngủ.
Các biện pháp hạn chế tổn thương khi đi xe máy
Thận trọng khi đi xe máy để tránh tai nạn ngã, gây chấn thương. Nên chú ý chọn xe vừa với khổ người, chiều cao của mình, không chọn xe quá to, quá nặng, khó điều khiển khi tham gia giao thông. Chỉ chọn xe tay ga khi có đủ khả năng điều khiển tốt, chứ không nên chọn chỉ vì ý thích hay phô diễn.
Thao tác với xe cũng cần phải chú ý đặc biệt. Không dùng lực để di đuôi xe hay nhấc đuôi xe khi xếp xe ở bãi vì điều đó rất có hại cho tay và cột sống. Không nhấc đuôi xe để dựng xe bằng chân chống giữa, vì cơ thể sẽ phải chịu tải trọng nặng nề của xe máy. Tốt nhất là dùng bàn chân cố định chân chống giữa, sau đó dùng lực toàn thân đẩy xe ra phía sau để dựng chân chống giữa. Người yếu sức hay phụ nữ thi chỉ nên dùng chân chống bên. Khi đưa xe lên nhà qua một số bậc thềm, thì không nên dùng sức mà nên đề xe và điều khiển xe nhẹ nhàng đề dùng sức của máy đưa xe lên. Khi quay chiều xe, đặc biệt khi ở trong ngõ cũng không nên dùng sức rê đuôi xe mà nên dùng chân chống bên để quay xe, hay dùng tay lái trước để điều khiển quay xe nhẹ nhàng.