Bạch chỉ là rễ của cây bạch chỉ hay xuyên bạch chỉ (Angelica dahurica Benth. Et Hook.; Angelica anomala Lallem.), thuộc họ hoa tán (Apiaceae). Bạch chỉ có chứa tinh dầu, các chất coumarin. Vị cay, tính ôn; vào các kinh phế, vị và đại trường, bạch chỉ có tác dụng khu phong trừ thấp, thông khiếu, tiêu thũng bài nùng. Liều dùng: 4 - 12g.
Bạch chỉ được dùng làm thuốc trong các trường hợp:
Tán hàn, giải biểu, trị đau đầu do cảm mạo:
Bài 1: Thuốc trừ phong Thanh Hương: bạch chỉ 12g, xuyên khung 4g, phòng phong 12g, khương hoạt 8g, hoàng cầm 8g, sài hồ 8g, kinh giới 8g, cam thảo 4g. Sắc uống.
Bài 2: Xuyên khung trà điều tán: bạch chỉ 4g, xuyên khung 8g, kinh giới 8g, bạc hà 16g, khương hoạt 4g, tế tân 2g, phòng phong 3g. Tán bột. Ngày uống 24g, uống với nước trà, sau bữa ăn 1-2 giờ.
Trừ phong, giảm đau, trị đau vùng trán, đau răng, viêm mũi gây đau đầu:
Bài 1: Hoàn đô lương: bạch chỉ nghiền bột mịn, làm thành hoàn. Mỗi lần uống 6-12g, ngày 2 lần, chiêu với nước. Trị đau vùng trán.
Bài 2: bạch chỉ 12g, thương nhĩ 12g, tân di 12g, bạc hà 6g. Tất cả tán nhỏ thành bột. Mỗi lần uống 6 - 12g, ngày 2 lần, chiêu với nước. Trị viêm mũi sinh ra đau đầu.
Bài 3: kinh giới 12g, phòng phong 12g, bạch chỉ 12g, thạch cao sống 20g. Sắc uống. Trị đau do sưng lợi răng.
Giải độc, trị nhọt khi nhọt độc sưng phù hoặc khi rắn cắn:
Bài 1: bạch chỉ 12g, địa đinh hoa tím 12g, liên kiều 12g, qua lâu 12g, bối mẫu 12g, bồ công anh 16g, kim ngân hoa 16g, cam thảo 4g. Sắc uống. Trị viêm tuyến sữa và mụn nhọt.
Bài 2: Bột bạch chỉ hộ tâm: bạch chỉ 0,4g, hùng hoàng 0,4g, nhũ hương 0,4g. Tán thành bột mịn, pha với rượu nóng mà dùng. Trị độc do rắn rết cắn.
Trị phụ nữ bạch đới do hàn thấp: bạch chỉ và hải phiêu tiêu đồng lượng, tán thành bột. Mỗi lần uống 12g, ngày 2 lần.
Trị chân răng hôi: bạch chỉ, xuyên khung, hai vị bằng nhau. Tán bột, làm viên, viên bằng hạt ngô. Ngậm 2 - 3 viên trong ngày.
Kiêng kỵ: Người đau đầu do huyết hư hỏa vượng, ung nhọt mới vỡ kiêng dùng.
TS. Nguyễn Đức Quang
