Hiện nay, vấn đề thừa cân - béo phì đang dần trở thành thách thức của cộng đồng.
Báo Sức khỏe & Đời sống xin giới thiệu PGS. TS. Nguyễn Trọng Hưng, Giám đốc Trung tâm tư vấn, Phục hồi dinh dưỡng và Kiểm soát béo phì, Viện Dinh dưỡng Quốc gia giải đáp về những vấn đề này.
Hỏi: Thưa bác sĩ, hiện nay tình trạng trẻ béo phì đang có xu hướng gia tăng. Bác sĩ đánh giá như thế nào về thực trạng này tại Việt Nam?
thuha@gmail.com
PGS. TS. Nguyễn Trọng Hưng: Thực tế tỷ lệ trẻ thừa cân, béo phì tại Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng, đặc biệt ở khu vực thành thị. Theo thống kê của Bộ Y tế, trong 10 năm qua tỷ lệ béo phì ở trẻ em từ 5–19 tuổi đã tăng gấp đôi (từ 8,5% năm 2010 lên thành 19,0% năm 2020), trong đó không ít trường hợp trẻ béo phì từ rất sớm, ngay từ độ tuổi mẫu giáo.
Hỏi: Nguyên nhân chính nào dẫn đến béo phì ở trẻ? Vai trò của chế độ dinh dưỡng trong vấn đề này ra sao?
lehai05@gmail.com
PGS. TS. Nguyễn Trọng Hưng, Giám đốc Trung tâm tư vấn, Phục hồi dinh dưỡng và Kiểm soát béo phì, Viện Dinh dưỡng Quốc gia
PGS. TS. Nguyễn Trọng Hưng: Béo phì ở trẻ em thường là kết quả của sự mất cân đối giữa lượng calo nạp vào và tiêu hao. Nguyên nhân phổ biến là do chế độ ăn uống dư thừa chất béo, đường, đồ ăn nhanh, uống nước ngọt thường xuyên; kèm theo đó là lối sống ít vận động. Trong số các yếu tố, dinh dưỡng không hợp lý là nguyên nhân chính dẫn đến béo phì ở trẻ nhỏ.
Hỏi: Những dấu hiệu nào cho thấy trẻ đang trong tình trạng thừa cân hoặc béo phì mà phụ huynh cần lưu ý?
098xxxx
PGS. TS. Nguyễn Trọng Hưng: Trẻ tăng cân bất thường so với chiều cao và so với độ tuổi, có vòng bụng lớn, lớp mỡ dày ở vùng bụng, cổ, bắp tay, đùi; gai đen ở cổ, nách… là dấu hiệu cảnh báo. Trẻ vận động chậm chạp do cơ thể có quá nhiều mỡ, và thường xuyên cảm thấy đói, thèm ăn, ăn nhiều. Ngoài ra, trẻ thường mệt mỏi, thở ngắn, ngủ ngáy hoặc ra mồ hôi nhiều… khi vận động nhẹ cũng là những biểu hiện đáng lưu ý. Phụ huynh nên đưa trẻ đi khám để được các chuyên gia dinh dưỡng đánh giá theo Chuẩn tăng trưởng hoặc chỉ số BMI (chỉ số khối cơ thể) xác định trẻ có thừa cân-béo phì hay không; và có thể được đánh giá chuyên sâu về tình trạng mỡ cơ thể hoặc thiếu hụt vi chất dinh dưỡng.
Hỏi: Béo phì ở trẻ có thể dẫn đến những hậu quả gì cho sức khỏe hiện tại và tương lai?
giaiixo09@gmail.com
PGS. TS. Nguyễn Trọng Hưng: Béo phì ở trẻ em có liên quan đến nguy cơ tử vong sớm và tàn tật cao hơn ở tuổi trưởng thành. Trẻ em thừa cân và béo phì có nhiều khả năng vẫn béo phì khi trưởng thành và mắc các bệnh không lây nhiễm ở độ tuổi trẻ hơn như: tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, đái tháo đường, gan nhiễm mỡ, rối loạn giấc ngủ, và thậm chí là ảnh hưởng đến tâm lý, tự ti, trầm cảm...
Hướng dẫn thực hành dinh dưỡng cho bà mẹ nuôi con nhỏ.
Hỏi: Trong điều trị béo phì ở trẻ, dinh dưỡng đóng vai trò như thế nào so với vận động và thói quen sinh hoạt?
093666xxxx
PGS. TS. Nguyễn Trọng Hưng: Dinh dưỡng là yếu tố then chốt. Thay đổi chế độ ăn phù hợp là bước đầu tiên, cơ bản, lâu dài và quan trọng nhất trong can thiệp điều trị béo phì. Tuy nhiên, cần phải kết hợp với thay đổi lối sống – bao gồm tăng cường vận động thể chất, giảm thời gian ngồi lâu (xem tivi, chơi điện thoại), và ngủ đủ giấc. Điều trị hiệu quả là khi cả gia đình cùng đồng hành, tạo môi trường lành mạnh cho trẻ.
Hỏi: Bác sĩ có thể gợi ý một thực đơn mẫu lành mạnh cho trẻ đang trong giai đoạn điều chỉnh cân nặng không?
leha@gmail.com
PGS. TS. Nguyễn Trọng Hưng: Một thực đơn lý tưởng nên đảm bảo đủ năng lượng vừa giảm cân vừa duy trì các hoạt động cũng như sự phát triển bình thường cho trẻ. Chế độ dinh dưỡng cần chú ý giàu chất xơ (rau xanh, trái cây tươi), protein nạc (tôm, cua, cá, thịt trắng, đậu phụ…), tinh bột tốt (gạo lứt, khoai lang…), hạn chế dầu mỡ, đường và thức ăn nhanh. Hạn chế cho trẻ ăn vặt, đồ uống có đường.
Ví dụ: Thực đơn cho học sinh tiểu học:
• Sáng: Phở bò (bánh phở: 120g; thịt bò: 40g; nước xương; hành lá).
• Trưa: Cơm 2 lưng (gạo tẻ 100g); thịt lợn luộc (thịt nạc thăn: 50g); rau muống nộm (rau muống: 60g); canh cải xanh (cải xanh: 100g); dầu thực vật/mỡ: 5g (cả bữa).
• Chiều: 1 ly sữa hoặc 1 hộp sữa chua phù hợp với lứa tuổi.
• Tối: Cơm 2 lưng (gạo tẻ 100g); tôm biển hấp (tôm biển: 50g); chả quế (chả quế: 20g); su su luộc (su su: 100g).
Quan trọng là khẩu phần phải được tính toán phù hợp với độ tuổi, giới tính và mức độ béo phì của từng trẻ.
Hỏi: Làm sao để phụ huynh phân biệt giữa việc trẻ phát triển "mũm mĩm" và béo phì?
PGS. TS. Nguyễn Trọng Hưng: Nhiều phụ huynh nhầm lẫn giữa béo khỏe và béo phì. Trẻ béo phì có lượng mỡ tích tụ nhiều hơn mức bình thường, không chỉ ở dưới da mà còn ở nội tạng. Chẩn đoán chính xác cần dựa vào chuẩn tăng trưởng của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) hoặc chỉ số BMI và các phương pháp chuyên sâu khác. Việc đánh giá cảm tính rất dễ dẫn đến chủ quan hoặc lơ là bỏ lỡ các giai đoạn can thiệp sớm cho trẻ.
Hỏi: Trong quá trình giúp trẻ giảm cân, phụ huynh thường gặp những sai lầm gì?
biko09@gmail.com
PGS. TS. Nguyễn Trọng Hưng: Sai lầm phổ biến là cắt giảm khẩu phần quá mức khiến trẻ thiếu chất, bỏ bữa sáng, hoặc ép trẻ tập luyện quá sức. Ngoài ra, nhiều người vẫn để trẻ tiếp tục ăn vặt, uống nước ngọt hoặc "thưởng" đồ ăn khi trẻ ngoan. Tất cả những điều đó đều phản tác dụng. Điều chỉnh phải có lộ trình và dưới sự theo dõi của chuyên gia.
Hỏi: Đâu là thời điểm vàng để phòng ngừa béo phì ở trẻ?
098055xxx
PGS. TS. Nguyễn Trọng Hưng: Phòng ngừa nên bắt đầu từ rất sớm, ngay từ khi trẻ bắt đầu ăn dặm. Giai đoạn mẫu giáo (3–5 tuổi) là thời điểm vàng để hình thành thói quen ăn uống lành mạnh và vận động đều đặn. Cha mẹ nên tránh ép ăn, cho trẻ ăn theo nhu cầu sinh lý, và tạo môi trường ăn uống tích cực trong gia đình.
Hỏi: Với những phụ huynh đang lo lắng về con mình bị thừa cân, bác sĩ muốn gửi gắm điều gì?
hiangha@gmail.com
PGS. TS. Nguyễn Trọng Hưng: Điều quan trọng nhất là đừng đợi đến khi trẻ bị béo phì mới bắt đầu lo lắng. Hãy chủ động theo dõi cân nặng và chiều cao định kỳ cho trẻ. Nếu thấy dấu hiệu thừa cân, cần tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng càng sớm càng tốt. Quá trình điều chỉnh cần kiên trì, đồng hành và tuyệt đối không dùng biện pháp cực đoan.
