LTS: Nhà văn Vũ Oanh vừa cho ra mắt bạn đọc tiểu thuyết Bác sĩ trưởng khoa dày 500 trang, Nhà xuất bản Hội Nhà văn, 2013. Để giúp bạn đọc có thể tiếp cận với tác phẩm này từ nhiều góc nhìn, chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với tác giả.
Trong suy nghĩ về nghề văn, anh cho rằng “Hư cấu để thể hiện ý nghĩa của đề tài và tư tưởng tác phẩm; dù đó chỉ là một truyện ngắn có nguyên mẫu”. Ở tiểu thuyết này, nếu không phiền, anh có thể cho ví dụ về chi tiết hư cấu. Chẳng hạn như chuyện của bác sĩ X ở bệnh viện Y nhưng được anh gộp vào cho nhân vật Trần Tử Khang hoặc Ngân Hà chẳng hạn?
Bác sĩ trưởng khoa (BSTK) không phải là một truyện ký, cũng không phải là một tự truyện. Nó là tiểu thuyết với khá đông nhân vật. Trong một tập thể ở một đất nước chiến tranh và nghèo đói quá dài như nước ta, làm sao lại chẳng có nhiều thân phận? Hầu hết đều là hư cấu. Nghĩa là họ đều không có thật trừ những người nổi tiếng như giáo sư Tôn Thất Tùng, phó giáo sư Tôn Thất Bách, giáo sư Tôn Đức Lang, bác sĩ Ngạnh, giáo sư Nguyễn Đình Hối, giáo sư Đặng Văn Chung.
Tôi hiểu ý anh. Tuy vậy vẫn muốn hỏi cho chắc chắn. Bởi lẽ Trần Tử Khang có hoàn cảnh xuất thân và một số nét gần gũi với tác giả. Trong tiểu thuyết này có đến mấy bác sĩ trưởng khoa chứ không chỉ có Trần Tử Khang. Phải chăng nhà văn muốn so sánh các loại nhân vật trưởng khoa - người quyết định sinh mạng bệnh nhân?
Vâng! Ngoài các bác sĩ trưởng khoa Phạm Quang Thoảng, Lã Hồng Quân, Trần Tử Khang, các ông Trịnh, Thủ, Minh, Cường đều đã từng là bác sĩ trưởng khoa cả. Trải nhiều năm tháng và không chỉ ở một bệnh viện duy nhất, dĩ nhiên phải có nhiều bác sĩ ngồi ở vị trí quan trọng ấy. Bệnh viện vốn có thế và tôi cũng muốn thể hiện như thế trong tiểu thuyết của mình. Tôi đã viết như thật mà anh. Tuy nhiên, mục đích của tôi không phải là để so sánh. Anh thừa biết mọi sự so sánh đều khập khiễng mà!
Một bệnh viện tất nhiên có bác sĩ giỏi, bác sĩ kém, có người nọ, kẻ kia. Nhưng hình như chỉ có hai bác sĩ tử tế, trong đó có Trần Tử Khang và Trần Lam Khương. Một loạt các vị khác như Ngân Hà, Bùi Cường, Nguyễn Quý Thân, Lã Hồng Quân, Đinh Mãn Độ, Phạm Quang Thoảng, Lê Trịnh, Bảo Hiên... đều là những người kém cỏi, tham lam, y đức kém. Liệu đó có phải là bức tranh màu xám của giới y học nước nhà? Anh có nghĩ như thế là phản ánh chân thực thực trạng ngành y?
Trong tiểu thuyết này, có nhiều bác sĩ tốt và giỏi chứ anh. Đó là giáo sư Tôn Thất Tùng cùng đội ngũ bác sĩ tham vấn đã dạy Khang thành một phẫu thuật viên như ta đã thấy. Còn có giáo sư Nguyễn Đình Hối, giáo sư Tôn Đức Lang, phó giáo sư Tôn Thất Bách... mà tác giả nhắc đến với thái độ hết sức kính trọng. Xa hơn là ông thánh thuốc Nam - Thiền sư Tuệ Tĩnh và cả Hải Thượng Lãn Ông bên cạnh thầy lang Trần Tử Khiên (ông nội nhân vật Khang hư cấu). Họ là những tấm gương lớn, là trí tuệ đỉnh cao mà nhiều thế hệ thầy thuốc học trò chúng tôi ngưỡng vọng noi theo. Người đọc cũng thấy trong Bác sĩ trưởng khoa những thành tựu to lớn của y học Việt Nam như ghép tim, ghép gan, ghép thận, mổ nội soi... Phương pháp cắt gan khô mang tên Tôn Thất Tùng không chỉ làm rạng danh nền y học Việt Nam mà còn là niềm tự hào vẻ vang của cả dân tộc. Bây giờ, ở lĩnh vực phẫu thuật nội soi, Việt Nam ta đã có khả năng đào tạo giúp kỹ thuật này cho bác sĩ một số nước trên thế giới. Trong tác phẩm còn có cả giấc mơ phẫu thuật từ xa hết sức kỳ diệu nữa! Nếu không có các bác sĩ tài năng và đạo đức, làm sao chúng ta đạt được những thành tựu to lớn như thế hả anh? Không nhiều bác sĩ giỏi cùng bệnh viện với Trần Tử Khang, làm sao hàng ngàn vạn ca mổ lớn nhỏ ở chiến trường thời chống Mỹ đã được thực hiện thành công, không có tai biến do mắc phải những lỗi lầm kỹ thuật?
Anh thấy trong Bác sĩ trưởng khoa một nhóm bác sĩ kém cỏi, tham lam, y đức kém? Nhưng họ rất khác nhau chứ anh? Tác phẩm không phải là một bức tranh màu xám. Nói khái quát, tiểu thuyết cần mang tính biểu tượng và khuynh hướng. Nó không làm nhiệm vụ thống kê xã hội học. Việc bộc lộ chiều sâu cuộc sống, nhất là mặt trái của nó giúp nhà văn phân loại để tìm ra những tư chất con người. Cứ để độc giả thử đọc, bởi họ có quyền cũng như hoàn toàn có khả năng thẩm định và phán xét nó.
Tôi chia sẻ với ý kiến của anh. Tuy vậy, với tư cách là nhân vật tiểu thuyết, các vị Tôn Thất Tùng, Tôn Thất Bách, Nguyễn Đình Hối, Tôn Đức Lang mới chỉ là nhân vật có tên chứ chưa phải nhân vật có số phận. Họ chỉ được anh nhắc đến chứ không miêu tả, xây dựng. Nhà văn nghĩ sao khi trong tiểu thuyết của mình lại có tên những nhân vật có thật trong ngành y như anh kể. Liệu giáo sư Nguyễn Đức Tấn và phó giáo sư Lương Ngọc Bình cũng là nhân vật có thật? Việc đưa tên nhân vật có thật trong đời sống vào tiểu thuyết, nhà văn có dụng ý gì không hay đấy chỉ là “ngẫu nhiên”?
Bác sĩ trưởng khoa không phải là cuốn tiểu thuyết duy nhất ở ta cũng như ở nước ngoài có những nhân vật là người thật ngoài đời. Ngoài những người nổi tiếng chúng ta đã nêu tên, anh thấy không có giáo sư Nguyễn Đức Tấn và phó giáo sư Lương Ngọc Bình. Đương nhiên, hai ông là những người không có thật. Nhân vật là hư cấu, nhưng tác giả đã lồng vào những tình huống và những chi tiết thật. Tôi rất mừng khi người đọc nghĩ rằng Bác sĩ trưởng khoa là chuyện có thật. Không ít người đã hỏi tôi, ông viết chuyện thật đấy à!
Với chủ đề và đề tài của cuốn sách, tôi thấy không thể và thực sự không cần thiết phải diễn giải số phận của những nhân vật có thật. Nếu việc đó được thực hiện, tiểu thuyết này sẽ bị phá vỡ trên nhiều bình diện. Ta dành những nhân vật ấy trọn vẹn cho truyện ký.
Tôi nghĩ rằng anh không định phê phán các đồng nghiệp. Anh muốn phản ánh trung thực những khó khăn và phức tạp của một ngành nghề mà mọi người chưa hiểu thấu. Bạn đọc có thể lên án những bác sĩ xấu, nhưng cũng cảm thông với công việc vất vả và căng thẳng, những áp lực mà các bác sĩ khác luôn phải chịu đựng.
Vâng, anh nói đúng. Ngoài lòng yêu nghề, tôi luôn thân ái và hết sức tôn quý đồng nghiệp, kính trọng các bậc thầy của mình.
Bác sĩ trưởng khoa không phải là một tiểu thuyết luận đề. Tôi không chủ tâm cũng không cố tình viết về sự tha hóa, về những con người vốn tốt đẹp trở thành xấu xa. Nhân vật của Bác sĩ trưởng khoa sinh trưởng, học hành, sống và làm việc... chịu sự chi phối của những gì dân ta vẫn gọi là số phận trong hoàn cảnh của họ. Độc giả đến với Bác sĩ trưởng khoa yên trí rằng đấy là những chuyện đã qua, chuyện của một thời quá vãng. Cũng như tôi, họ thấy cần phải làm gì, phải góp sức lực của riêng mình với xã hội ra sao để những điều chưa tốt tốt lên, để những gì xấu không có cơ hội quay đầu trở lại. Để ước mơ, hy vọng... Để cuộc sống ngày càng hạnh phúc và tươi đẹp hơn.
Mảnh đất y khoa là “vùng đất riêng để sống, để chết vì nó” (theo quan niệm về nghề văn của anh). Anh có thể nói qua về tiểu thuyết “Ngọn tre già trổ hoa” đã viết xong mà chưa in?
Ngọn tre già trổ hoa là số phận một thầy thuốc và gia đình ông ở một làng quê miền Bắc Việt Nam. Khi những trang cuối của nó vừa kết thúc, ý tưởng về một tiểu thuyết mới đã ập đến, tôi đã bỏ Ngọn tre già nằm im trong máy tính, chưa sửa một chữ, bắt tay vào viết ngay Bác sĩ trưởng khoa.
Cảm ơn nhà văn Vũ Oanh về cuộc trò chuyện cởi mở và thẳng thắn. Xin chúc tiểu thuyết Ngọn tre già trổ hoa sớm ra mắt và sẽ được bạn đọc hồ hởi đón nhận.
Vũ Nho (thực hiện)
