Bá tử nhân còn có tên hạt trắc bách, là nhân hạt phơi hay sấy khô của cây trắc bách, họ hoàng đàn. Bá tử nhân có chứa lipid, saponosid. Vị ngọt, tính bình; vào tâm can tỳ, bá tử nhân có tác dụng dưỡng tâm an thần, nhuận tràng thông tiện. Dùng cho các trường hợp hồi hộp lo âu, đánh trống ngực, mất ngủ (tâm quý thất miên), đại tiện táo bón. Hằng ngày dùng 9 - 15g bằng cách sắc, nấu, hầm, rang chiên, xào.
Bá tử nhân (nhân hạt khô của cây trắc bá) là vị thuốc dưỡng tâm an thần, nhuận tràng, trị mất ngủ, táo bón.
Nhuận tràng, thông đại tiện: Dùng cho người âm hư, người già và phụ nữ sau khi đẻ bị táo bón: bá tử nhân 12g, tùng tử nhân (nhân hạt quả thông) 12g, hỏa ma nhân 12g. Tất cả nghiền thành bột mịn, luyện với mật làm hoàn hoặc sắc uống.
Dưỡng tâm, an thần:
Dùng cho người thiếu máu, tinh thần hoảng hốt, mất ngủ, hay mê, hồi hộp, tim đập mạnh, trí nhớ suy giảm: bá tử nhân 20g, thục địa 20g, mạch môn đông 12g, câu kỷ tử 12g, đương quy 12g, phục thần 12g, huyền sâm 12g, cam thảo 4g, thạch xương bồ 4g. Sắc uống.
Kết hợp món ăn - thuốc:
- Tim lợn 1 quả, bá tử nhân 30g. Tim bóc màng rửa sạch, rạch mở cho bá tử nhân vào, khâu buộc lại, hầm cách thủy cho chín nhừ. Khi ăn cho thêm gia vị phù hợp.
- Bá tử nhân 10 - 15g, gạo tẻ 100g, mật ong liều lượng thích hợp. Đem bá tử nhân giã đập, nấu với gạo thành cháo, cho mật ong khuấy đều và đun sôi lăn tăn là được. Dùng cho bệnh nhân loạn nhịp tim đánh trống ngực hồi hộp, lo âu, mất ngủ, quên lẫn, táo bón trường diễn.
Dùng trong trường hợp máu không nuôi dưỡng tim, hồi hộp, ngủ ít:
Bài 1: bá tử nhân 16g, toan táo nhân 16g, ngũ vị tử 8g, viễn chí 8g. Sắc uống.
Bài 2: bá tử nhân 500g, đương quy 500g. Nghiền chung thành bột mịn, luyện với mật, làm hoàn. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 12g.
Trị các chứng bệnh do âm hư, ra nhiều mồ hôi: bá tử nhân 16g, cù mạch 16g, ngũ vị tử 8g, bán hạ 12g, mẫu lệ 12g, đảng sâm 12g, ma hoàng căn 12g, bạch truật 12g. Các vị nghiền thành bột mịn, trộn với cùi thịt quả đại táo, làm hoàn hoặc sắc uống.
Dưỡng nhan: dùng bài Mật ướp bá tử nhân cúc hoa: bá tử nhân 30g, cúc hoa 30g. Sao khô tán mịn, để sẵn. Mỗi lần dùng 14 - 18g. Hòa với nước nóng, thêm mật ong vào khuấy đều.
Trị rụng tóc, có tác dụng giúp mọc tóc, tóc dài mượt: dùng bài Bá tử nhân hồ đào tán: bá tử nhân 100g, hồ đào nhục 100g. Tán mịn, trộn đều. Mỗi lần uống 9g với nước sôi (có thể thêm đường), uống sau bữa ăn.
Kiêng kỵ: Người có đàm thấp, bị tiêu chảy không dùng.
TS. Nguyễn Đức Quang
y