Đây được coi là một thỏa thuận lịch sử về nguyên tử với Iran. Các nhà phân tích nhận định Tổng thống Barack Obama đã thắng cuộc, đồng thời cho rằng thỏa thuận khung tại Lausanne cho thấy chiến lược của Tổng thống Mỹ về hồ sơ hạt nhân Iran đã giành thắng lợi. Từ khi nhậm chức, ông Obama luôn trung thành với chiến lược giải quyết vấn đề hạt nhân tại Iran bằng đường ngoại giao. Lần đầu ông đề cập tới vấn đề này vào tháng 7/2007, trong cuộc tranh luận với các ứng viên khác của Đảng Dân chủ trong cuộc đua ứng cử viên Tổng thống Mỹ. Ông cho rằng con đường đàm phán luôn mang lại những kết quả tốt hơn là “ngăn chặn” hay can thiệp quân sự.
Đây không phải là chiến thắng đầu tiên của ông Obama bằng đàm phán ngoại giao. Gần đây, các cuộc thương lượng với chế độ của Chủ tịch Cuba Raul Castro cũng đạt được những kết quả tốt, mở ra triển vọng chấm dứt hơn 50 năm Chiến tranh lạnh. Nhưng thỏa thuận với Iran lại khác, vì đây là khu vực chiến lược, đang trở thành miếng mồi cho các bất ổn triền miên. Từ khi lên nắm quyền, Tổng thống Obama đã duy trì đường lối ngoại giao kiên định. Sau thất bại của kế hoạch “bắt tay” vào năm 2009, ông tập trung vào chính sách đối thoại. Một năm sau, ông thực hiện chiến lược cô lập Iran khỏi Nga và Trung Quốc để dễ thông qua các biện pháp cấm vận quốc tế. Ngày 9/6/2010, Hội đồng bảo an Liên hợp quốc đã bỏ phiếu trừng phạt Iran ngày càng gắt gao hơn, tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực dầu khí và ngân hàng. Với việc ông Hassan Rouhani trở thành Tổng thống Iran kể từ tháng 6/2013, chiến lược của ông Obama bắt đầu có những dấu hiệu khả quan. Ngay tháng 11 năm đó, 5 nước Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và Đức đã đề ra với Iran một kế hoạch hành động và ấn định ngày 31/3/2015 là hạn chót để đưa ra một thỏa thuận chung. Sau đó, hai bên sẽ tiếp tục bàn bạc chi tiết nội dung trong vòng ba tháng sau đó. Hạn định này cũng nhằm xoa dịu những căng thẳng trong Quốc hội Mỹ mà đa số là phe Cộng hòa luôn nghi ngờ các cuộc thương lượng này.
Tổng thống Mỹ cho biết, Iran đã đồng ý không “tồn trữ” những vật liệu cần thiết để chế bom hạt nhân. Ông nêu ra rằng “các thanh sát viên quốc tế sẽ có quyền tiếp cận chưa từng có trước đây đối với chương trình hạt nhân của Iran bởi vì Iran sẽ đối mặt với những cuộc kiểm tra nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác”. Ông nói thêm rằng, nếu Iran gian dối, “thế giới sẽ biết ngay” và “thỏa thuận này không dựa trên sự tin tưởng mà dựa vào sự kiểm chứng chưa từng có trước đây”. Tổng thống Iran Hassan Rouhani nói rằng, thỏa thuận khung đạt được với các đại cường thế giới sẽ bảo vệ quyền hạt nhân của Iran và mang lại kết quả là các biện pháp chế tài quốc tế được dỡ bỏ. Thỏa thuận này là một sự chấp nhận quyền của Iran được tinh luyện uranium trên lãnh thổ của mình để phục vụ cho các mục tiêu hòa bình. Ông nói rằng, các máy ly tâm phải “quay” trong lúc cuộc sống của người dân và nền kinh tế phải tiến về phía trước.
Thế nhưng, tại Mỹ, Đảng Cộng hòa vẫn không hài lòng với kết quả đạt được và cho rằng nó quá lợi cho phía Iran. Tổng thống Obama tuyên bố sẵn sàng tranh luận với các nghị sĩ đảng đối lập. Ông cũng nhấn mạnh rằng, các trừng phạt với Iran chỉ được từ từ xóa bỏ tùy theo việc nước này áp dụng các điều khoản của thỏa hiệp đến đâu. Ngoài ra, ông vẫn cam đoan duy trì các trừng phạt liên quan tới việc Iran ủng hộ khủng bố và chương trình tên lửa đạn đạo của nước này. Trong bài phát biểu ngày 2/4, ông cũng không ngại cảnh báo rằng: “Nếu Quốc hội giết chết thỏa thuận trên mà không có giải pháp thay thế hợp lý, Mỹ sẽ bị khiển trách về thất bại này. Sự đoàn kết quốc tế sẽ biến mất và nguy cơ chiến tranh sẽ lớn hơn”.
(Theo AFP, Le Monde)
Phạm Quỳnh
Mỹ sẽ không ký một thỏa thuận về chương trình hạt nhân với Iran mà nó có thể đe dọa đến Israel. Tuyên bố của Nhà Trắng đưa ra chỉ 1 ngày sau khi thỏa thuận khung về chương trình hạt nhân của Iran được ký hôm 2/4 ở Thụy Sĩ. Thỏa thuận này sẽ mở đường cho các bên hướng đến một thỏa thuận cuối cùng có hạn chót là ngày 30/6. Theo đó, Iran đồng ý cắt giảm 2/3 số máy ly tâm, từ 19.000 xuống còn 6.104 máy, trong số đó chỉ có 5.060 máy được dùng để làm giàu uranium trong vòng 10 năm. Iran cũng sẽ không làm giàu uranium quá 3,67% trong vòng ít nhất 15 năm. Trong 15 năm đó, Iran cũng đồng ý không xây dựng thêm phương tiện nào phục vụ cho việc làm giàu uranium.
Thỏa thuận này đã vấp phải sự phản đối quyết liệt từ Israel. Nước này tuyên bố sẽ vận động các cường quốc thế giới để chống lại thỏa thuận cuối cùng. Israel luôn coi Iran là mối đe dọa đến sự tồn tại của mình. Trước đây, Israel từng dọa sẽ tấn công Iran nếu thỏa thuận hạt nhân cuối cùng không thỏa đáng.
