Áp-xe đường mật nguy hiểm khó lường

Áp-xe đường dẫn mật là bệnh khá phổ biến, người ta xếp chúng vào loại bệnh hay gặp sau bệnh áp-xe gan. Đây là bệnh thuộc diện cấp cứu ngoại khoa và nếu không chẩn đoán, cấp cứu kịp thời có thể để lại nhiều biến chứng nguy hiểm, có nguy cơ ảnh hưởng đến tính mạng người bệnh

Nguyên nhân gây nên áp-xe đường dẫn mật

Đường dẫn mật bao gồm các ống mật nằm trong gan, ống mật chủ và túi mật. Mật được sản xuất từ gan chảy qua ống mật chủ, một phần được tích lại ở túi mật và cuối cùng là dịch mật được đổ vào tá tràng. Bình thường có một loại cơ vòng (cơ 0ddi) điều chỉnh làm cho mật luôn luôn được thông thoáng nhưng khi vì một lý do nào đó làm cho dịch mật tắc nghẽn, ứ đọng kèm theo bội nhiễm vi sinh vật (vi khuẩn, ký sinh trùng) gây nên hiện tượng viêm nhiễm và tạo thành áp-xe đường mật. Trong vô số nguyên nhân gây viêm đường dẫn mật thì phải kể đến nguyên nhân do giun đũa từ ruột non chui ngược dòng lên đường dẫn mật mà người ta gọi là bệnh giun chui ống mật. Ngoài việc bản thân giun đũa làm tắc ống dẫn mật thì mỗi lần giun chui lên ống dẫn mật mang theo vô vàn vi khuẩn từ đường ruột đi lên như vi khuẩn E.Coli (thường gọi là vi khuẩn đại tràng), vi khuẩn Proteus, một số vi khuẩn thuộc họ Enterobacrteriaceae và cả vi khuẩn kỵ khí. Các loại vi khuẩn này ngoài gây viêm nhiễm và tạo thành áp-xe đường dẫn mật còn đi vào trong tổ chức gan gây nên áp-xe gan (gọi là áp-xe gan do vi khuẩn). Sau nguyên nhân do giun chui ống mật có kèm theo cả vi khuẩn gây áp-xe đường dẫn mật thì sỏi đường dẫn mật (sỏi đường mật trong gan, sỏi ống mật chủ, sỏi cổ túi mật và sỏi túi mật) cũng đóng vai trò rất quan trọng trong việc gây nên áp-xe đường dẫn mật. Đây là những quá trình gây nên áp-xe đường dẫn mật có liên quan mật thiết với nhau như giun chui lên ống mật gây áp-xe gan, giun chui lên ống mật cũng gây nên sỏi đường dẫn mật mà sỏi đường dẫn mật cũng gây nên áp-xe đường dẫn mật, áp-xe gan, trong đó giun và vi khuẩn đóng vai trò  rất quan trọng. Ngoài ra người ta còn thấy có nhiều nguyên nhân khác như do mắc các bệnh từ cơ quan khác cũng có thể đưa đến áp-xe gan, ví dụ bệnh lý của cơ vòng 0ddi, bệnh của tụy tạng (u đầu tụy), thủng dạ dày - tá tràng hoặc do một số thao tác kỹ thuật nội soi tá tràng, chụp đường mật ngược dòng... làm bội nhiễm vi khuẩn.

Áp xe đường mật có thể dẫn đến áp xe gan.

Nhận diện áp-xe đường dẫn mật

Phòng bệnh áp-xe đường mật? Để phòng bệnh này, mọi người nên thực hiện ăn chín, uống sôi, không ăn rau sống... để tránh nhiễm giun. Kiểm tra phân định kỳ để nếu có giun cần dùng thuốc (tẩy giun), nhất là giun đũa là việc hết sức cần thiết cho hầu hết các lứa tuổi (trẻ em trên 2 tuổi). Nếu bị viêm đường dẫn mật hay sỏi đường dẫn mật cần được theo dõi thường xuyên và dưới sự giám sát của bác sĩ để có chỉ định điều trị thích hợp, tránh biến chứng đáng tiếc.

Thường áp-xe đường dẫn mật không có dấu hiệu báo trước (tiền triệu) mà bệnh xuất hiện một cách đột ngột do bị viêm đường dẫn mật như sau một bữa ăn có thức ăn nhiều mỡ bỗng nhiên thấy đau bụng vùng thượng vị lệch sang phải có kèm theo sốt, sau vài ngày bắt đầu xuất hiện vàng da vàng mắt. Khám vùng thượng vị, lệch sang hạ sườn phải, có thể thấy túi mật căng phồng. Một số xét nghiệm rất cần được tiến hành để giúp cho việc chẩn đoán chính xác như xét nghiệm công thức máu sẽ thấy bạch cầu tăng cao, xét nghiệm chức năng gan sẽ thấy  men gan tăng cả 2 loại  (SGPT và SGOT) và nhất là tăng cao bilirubin trực tiếp. Siêu âm là một kỹ thuật rất có giá trị trong chẩn đoán áp-xe đường mật vì nó có thể cho biết tình trạng đường dẫn mật (thành dày, có thể thấy giun, sỏi...) và có thể quan sát thấy ổ áp-xe. Trong trường hợp cần thiết có thể tiến hành chụp cắt lớp vi tính (CT scaner). Ngoài ra người ta có thể tiến hành chụp hay nội soi đường dẫn mật ngược dòng (nếu có điều kiện). Áp-xe đường dẫn mật là một bệnh nguy hiểm khó lường trước vì chúng rất dễ gây nên một số biến chứng nếu không chẩn đoán và điều trị kịp thời. Biến chứng đáng lo ngại nhất của áp-xe đường dẫn mật là nhiễm khuẩn huyết. Nhiễm khuẩn huyết sẽ gây khó khăn rất lớn cho việc chẩn đoán và điều trị, nhất là những cơ sở y tế chưa có đủ điều kiện để cấy máu xác định vi khuẩn. Hơn nữa nếu nhiễm khuẩn huyết do vi khuẩn E.Coli thì việc điều trị cũng sẽ gặp phải không ít khó khăn vì vi khuẩn E.coli gây nhiễm khuẩn huyết cũng đã kháng lại nhiều loại kháng sinh. Ngoài nhiễm khuẩn huyết thì áp-xe đường mật có thể trở thành áp-xe gan. Áp-xe đường dẫn mật làm tăng cao bilirubin trong máu do tắc mật, từ đây có thể làm tắc ống thận. Viêm tụy cấp, tràn dịch màng phổi, màng tim người ta cũng đã gặp trong một số áp-xe đường dẫn mật. Một loại biến chứng từ áp-xe đường dẫn mật cũng rất nặng nề là áp-xe đường dẫn mật bị vỡ, tràn vào ổ bụng gây viêm phúc mạc (màng bụng), bệnh cảnh rất nặng và nguy hiểm cho tính mạng người bệnh.

PGS.TS.TTƯT. Bùi Khắc Hậu