 Đau vùng góc hàm thường thấy khi bị áp-xe amidan. |
Áp-xe quanh amidan là hiện tượng viêm tấy, hóa mủ tổ chức liên kết lỏng lẻo nằm quanh amidan - giữa amidan và thành bên họng. Người bệnh được phát hiện bị áp-xe quanh amidan thường là trẻ lớn và người lớn.
Nguyên nhân hay gặp của áp-xe quanh amidan là do viêm amidan cấp mủ không được điều trị hoặc vì độc tố vi khuẩn cao hoặc tại vi khuẩn kháng lại thuốc kháng sinh mà người bệnh sử dụng. Vi khuẩn gây áp-xe quanh amidan được xác định khi lấy mủ của khối áp-xe đi nuôi cấy. Người ta thấy sự xuất hiện của vi khuẩn gây bệnh trong những trường hợp này là tụ cầu, liên cầu, xoắn khuẩn, vi khuẩn kị khí và ái khí, trong đó có liên cầu bêta tan huyết nhóm A.
Viêm amidan lại là loại bệnh hay gặp trong giai đoạn chuyển mùa, do đó kéo theo sự gia tăng của áp-xe quanh amidan khi thời tiết thay đổi.
Viêm amidan là nhóm bệnh hay gặp, đứng hàng đầu trong những bệnh lý về họng, tỷ lệ viêm amidan chiếm khoảng 10% dân số. Bệnh biểu hiện cấp tính hay mạn tính tuy nhiên đây là bệnh rất hay tái phát và có thể gây các biến chứng nguy hiểm, nhất là trong các đợt cấp, mà áp-xe quanh amidan là một trong số các biến chứng đó.
Áp-xe quanh amidan xuất hiện khi nào?
Một áp-xe quanh amidan điển hình xuất hiện sau viêm amidan cấp khoảng 5-7 ngày. Bạn có thể nghĩ đến bản thân bị áp-xe quanh amidan nếu thấy đau họng liên tục trong khi vẫn đang được sử dụng kháng sinh, mức độ đau tại họng giảm trong một hai ngày đầu sau đó lại tăng lên ngày một nặng. Đặc điểm đau họng trong áp-xe quanh amidan là đau lan lên tai khi nuốt, đau nhức vùng góc hàm. Đi kèm theo là sốt 39-40oC, gai rét, rất mệt mỏi. Môi khô, rêu lưỡi dày có nhiều giả mạc trắng đục trên bề mặt. Sau đó người bệnh bắt đầu cảm thấy nuốt khó, nước bọt chảy nhiều, bẩn, hơi thở hôi, thối. Giọng nói bị thay đổi, trở nên đầy đầy, khó nghe, giọng như ngậm thị do eo họng bị thu hẹp. Giai đoạn muộn khi khối áp-xe lan ra vùng cơ cắn sẽ gây ra hiện tượng khít hàm. Có thể có khó thở khi khối áp -xe lấp kín họng miệng rồi lan dần xuống họng thanh quản.
Phát hiện bệnh sớm - Điều trị chóng khỏi
Lúc này, nếu bệnh nhân được thăm khám sẽ thấy amidan một bên sưng to, đỏ, bề mặt amidan có mủ trắng nhưng dễ lấy bỏ. Phần trước của amidan căng phồng, niêm mạc phù nề. Amidan bị đẩy lệch vào trong và ra sau hoặc ra trước tùy theo thể áp-xe amidan. Lưỡi gà mọng nước, di động kém. Áp-xe amidan thường bị một bên. Hạch cùng bên cũng sưng to, ấn đau do phản ứng viêm lan tới hạch. Cũng giống như những viêm nhiễm thông thường, xét nghiệm máu sẽ thấy bạch cầu đa nhân trung tính tăng cao.
Dùng kim chọc dò vào chỗ phồng nhất ở mặt trước của amidan xem có mủ hay không. Đây là biện pháp vừa để chẩn đoán và vừa để điều trị. Mủ lấy ra được đem đi nuôi cấy tìm vi khuẩn và loại kháng sinh đồ thích hợp nhất, giúp điều trị có hiệu quả. Nếu đã áp-xe quanh amidan thì việc trích rạch khối áp-xe dẫn lưu mủ là bắt buộc, giữ cho vết rạch luôn mở khoảng 3 ngày. Điều trị nội khoa bằng kháng sinh kết hợp theo kháng sinh đồ, chống cả vi khuẩn hiếu khí và kị khí đường tiêm truyền, hạ sốt, giảm đau, chống viêm. Thời gian điều trị kéo dài ít nhất 10 ngày. Bệnh nhân có chỉ định cắt amidan sau khi hết dấu hiệu viêm nhiễm tại chỗ và toàn thân khoảng một tháng. Áp-xe quanh amidan nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể gây viêm tấy lan tỏa khoang sau tạng, áp-xe lan vào trung thất, phổi, nhiễm khuẩn huyết, thậm chí tử vong do đó rất nguy hiểm.
Giai đoạn trung gian giữa viêm amidan cấp và áp-xe quanh amidan là viêm tấy quanh amidan. Việc phát hiện bệnh nhân trong giai đoạn này, trước khi xuất hiện áp-xe quanh amidan có ý nghĩa rất quan trọng, tránh cho bệnh nhân phải can thiệp thủ thuật, thời gian điều trị được rút ngắn. Giai đoạn viêm tấy quanh amidan chỉ cần sử dụng kháng sinh, chống viêm liều cao đường uống hoặc tiêm đồng thời hạ sốt, giảm đau tốt cho bệnh nhân trong khoảng một tuần.
Phòng bệnh
Bệnh nhân cần thực hiện điều trị viêm amidan cấp hay mạn tính theo đúng chỉ định của thầy thuốc chuyên khoa. Không nên tự ý mua thuốc về sử dụng hoặc sử dụng không đúng thuốc, cách dùng cũng như thời gian uống mà bác sĩ đã kê đơn. Giữ họng thường xuyên sạch bằng cách súc họng hàng ngày bằng những thuốc có tính kiềm nhẹ, ăn uống hợp vệ sinh...
ThS.BS. Phạm Bích Đào