Có rất nhiều người vừa uống thuốc chữa bệnh vừa hút thuốc lá. Điều này có nên không? Thuốc lá ảnh hưởng đến thuốc chữa bệnh như thế nào?
Khói thuốc lá gồm 95% là hỗn hợp khí trong đó có các chất chính là carbonic, oxitcarbon, acid cyanic; 5% là các bụi nhỏ li ti trong đó có các chất chính là nicotin (tan trong nước), hắc ín, N-nitrosamin, amin thơm, hydrocarbua vòng thơm (tan trong dầu). Các chất đó hấp thu vào cơ thể, chuyển hóa như mọi chất khác. Trong quá trình đó, chúng hoặc các chất chuyển hóa của chúng sẽ tương tác với thuốc. Càng hút nhiều thuốc lá, các chất đó sẽ có nồng độ cao trong cơ thể, tương tác càng dễ xảy ra.
Nicotin gây ra các tác dụng trái ngược nhau trên hệ thần kinh giao cảm: Lúc đầu kích thích hạch phó giao cảm gây giãn mạch, hạ huyết áp, làm chậm nhịp tim nhưng chỉ trong một thời gian ngắn. Ngay sau đó, lại kích thích hạch phó giao cảm và tuyến thượng thận làm tăng adrenalin, gây co mạch, tăng huyết áp, tăng nhịp tim, tăng tiết dịch vị, đồng thời làm giãn đồng tử, tăng nhu động ruột. Cuối cùng, với liều cao sẽ làm khó thở, suy và liệt hô hấp. Những tác động này sẽ ảnh hưởng đến nhiều thuốc:
Với thuốc dùng trong bệnh hen, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
Tuy cơ chế bệnh sinh của hai bệnh này khác nhau nhưng đều có triệu chứng co thắt phế quản gây khó thở. Thuốc kháng cholinergic như ipratropium, tiotropium (dùng trong bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính) chống lại các co thắt gây ra bởi trương lực phó giao cảm. Thuốc chủ vận beta-2 như salbutamol, salmeterol (dùng trong cả hai bệnh) làm cường giao cảm gây ra hiện tượng giống như ức chế giao cảm làm giãn cơ. Kết quả cuối cùng là chúng đều làm giảm co thắt phế quản, làm dễ thở. Khi dùng các loại thuốc này mà hút thuốc lá thì nicotin trong thuốc lá gây ra các tác dụng trái ngược nhau rất phức tạp, trong đó có lúc làm kích thích phó giao cảm gây tác dụng ngược lại, làm giảm hiệu lực của thuốc. Khi hút thuốc lá nhiều, nicotin tích lũy dần, tạo ra nồng độ cao thường xuyên trong cơ thể, không chỉ làm rút ngắn thời gian hiệu lực của các thuốc nói trên mà làm cho bệnh dễ tái phát, dễ trở nên trầm trọng.
 Thuốc lá âm thầm hủy hoại sức khỏe con người. |
Với thuốc chữa viêm loét dạ dày
Một số thuốc dùng trong bệnh viêm loét dạ dày tá tràng bằng các cơ chế khác nhau đều có tác dụng làm giảm tiết dịch vị và nhờ giảm tiết dịch vị sẽ giúp lành sẹo (như cimetidin, ranitidin). Khi dùng thuốc này mà hút thuốc lá thì nicotin làm tăng tiết dịch vị, làm cho sẹo lâu lành, tức là làm giảm hiệu lực của thuốc. Người hút thuốc lá nhiều thì nicotin thường xuyên làm tăng tiết dịch vị và bệnh sẽ sớm tái phát.
Với thuốc chữa tăng huyết áp, tim mạch
Thuốc làm hạ huyết áp có nhiều cơ chế: ức chế chất gây co mạch (như cozaar, aprovel); chẹn calci, ức chế men chuyển làm giảm lực cản ngoại biên (như nifedipin, amilodifin, catopril, aldomet). Nicotin không tác dụng đối kháng trên các cơ chế này nhưng làm co mạch, tăng huyết áp làm cho hiệu quả cuối cùng của các thuốc hạ huyết áp bị giảm sút. Người hút thuốc lá nhiều, nicotin sẽ làm co mạch tăng huyết áp thường xuyên nên khó dùng thuốc đưa huyết áp trở về mức yêu cầu và làm cho người bệnh dễ lên cơn tăng huyết áp đột biến. Nicotin tác động thất thường đến nhịp tim (lúc đầu làm chậm, sau làm nhanh) gây co mạch (trong đó có việc làm co mạch máu nuôi tim) nên ảnh hưởng bất lợi đến một số thuốc tim mạch. Người bị bệnh tim mạch, nhất là khi đang dùng thuốc chữa bệnh này thì không nên hút thuốc lá.
Với thuốc chống đông máu
Những chất trong thuốc lá, trong đó có nicotin làm tăng kết cụm tiểu cầu nên làm cho thời gian đông máu ngắn lại. Khi dùng thuốc chống đông máu heparin mà hút thuốc lá thì hiệu quả heparin bị giảm sút, cần phải dùng liều cao hơn mới có hiệu quả như dự kiến.
Đối với một số thuốc tiêm
Nicotin trong thuốc lá làm co mạch, do đó làm chậm sự hấp thu thuốc tiêm qua đường tiêm dưới da làm giảm hiệu lực thuốc. Vì tác dụng co mạch của thuốc lá thường xảy ra ngay sau khi hút nên đối với những thuốc tiêm dưới da có yêu cầu phải phát huy hiệu lực sớm thì điều này sẽ là một trở ngại. Ví dụ cần dùng insulin làm giảm đường huyết sớm nhưng thuốc lá lại làm insulin chậm hấp thu vào máu nên khó phát huy trọn vẹn hiệu lực.
Với một số thuốc khác
Nicotin làm tăng nhu động ruột. Nếu dùng atropin, chlopheniramin giảm nhu động ruột dạ dày để chống nôn mà lại hút thuốc lá thì thuốc này không phát huy được hiệu lực. Những tác động của nicotin trên nhiều thuốc thông thường ít được để ý.
Các chất hydocarbua thơm có trong thuốc lá khi vào cơ thể bắt buộc gan phải tăng cường hoạt động để chuyển hóa thành các chất khác. Các chất trong thuốc lá như bezopyren, anthracin, phenathren trong quá trình chuyển hóa của mình sẽ làm tăng sự chuyển hóa của thuốc làm giảm hiệu lực thuốc. Thí dụ theophylin bị các chất trên làm tăng cường chuyển hóa, sớm mất hiệu lực, vì vậy người hút thuốc lá muốn dùng theophylin có hiệu quả thì phải tăng liều trong khi khoảng cách giữa liều dùng và liều độc của theophylin là rất hẹp.
Thuốc lá không chỉ gây tương tác bất lợi trong thời gian dùng thuốc mà còn gây ra nhiều tác dụng bất lợi khác trong quá trình mang bệnh khiến cho việc dùng thuốc sẽ khó đạt hiệu quả. Không chỉ kiêng thuốc lá lúc dùng thuốc mà nên kiêng khi bị bệnh (như kiêng hút thuốc lá khi bị bệnh phổi tắc nghẽn mạn, bệnh hen, bệnh dạ dày, huyết áp, tim mạch...).
DS. Quảng Hà