Chế độ ăn uống lành mạnh là chìa khóa cho sự phát triển toàn diện
Cẩm nang Truyền thông Giáo dục Dinh dưỡng cho học sinh và trẻ em tuổi vị thành niên do Viện Dinh dưỡng Quốc gia phối hợp với Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc tại Việt Nam (UNICEF) soạn thảo nhằm cung cấp cho giáo viên và nhân viên y tế các thông điệp về chế độ dinh dưỡng hợp lý, lành mạnh theo Tháp dinh dưỡng dành cho trẻ em 12-14 tuổi; Phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng; Phòng chống thừa thừa cân, béo phì; Tăng cường hoạt động thể lực; Chăm sóc sức khỏe vị thành niên… để thực hiện công tác truyền thông giáo dục dinh dưỡng trong nhà trường và cộng đồng
Theo ThS Trương Hồng Sơn, Viện Dinh dưỡng Quốc gia, dinh dưỡng hợp lý là nền tảng quan trọng nhất cho sự tăng trưởng và phát triển của trẻ em. Một chế độ ăn uống lành mạnh giúp trẻ phát triển cân đối, duy trì cân nặng phù hợp, hạn chế nguy cơ thừa cân, béo phì. Đồng thời, trẻ có thói quen ăn uống lành mạnh thường có sức khỏe tốt, tinh thần minh mẫn và đạt kết quả học tập cao hơn.
Dinh dưỡng hợp lý là nền tảng quan trọng nhất cho sự tăng trưởng và phát triển của trẻ em.
Giáo dục trẻ về kiến thức dinh dưỡng và kỹ năng lựa chọn thực phẩm là điều cần được thực hiện sớm, giúp các em hình thành lối sống tích cực, chủ động bảo vệ sức khỏe. Việc này không chỉ quan trọng trong giai đoạn trẻ nhỏ mà còn có ý nghĩa lâu dài, giúp phòng ngừa các bệnh mạn tính không lây như tiểu đường, tim mạch, đột quỵ hay ung thư khi trưởng thành.
Thực phẩm lành mạnh là những thực phẩm tự nhiên, ít chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa, đường tự do và muối. Tuy nhiên, cách chế biến cũng đóng vai trò quyết định: một món ăn có thể trở nên "không lành mạnh" nếu được chế biến sai cách. Ví dụ, thịt gà luộc là thực phẩm tốt, nhưng khi tẩm bột và chiên ngập dầu, giá trị dinh dưỡng bị giảm sút đáng kể.
Một chế độ ăn uống lành mạnh cần đảm bảo cân bằng năng lượng – lượng ăn vào phải tương xứng với mức tiêu hao. Thực đơn hằng ngày cần đa dạng thực phẩm, đảm bảo đủ nhóm chất dinh dưỡng và vi chất cần thiết cho cơ thể.
Ngoài ra, cần loại bỏ chất béo dạng trans – chất được tạo ra trong quá trình sản xuất, chế biến thực phẩm công nghiệp, đồng thời hạn chế sử dụng đồ ăn sẵn, thực phẩm nhiều đường, muối.
Thực hành duy trì chế độ ăn lành mạnh trong bữa ăn hằng ngày
Theo Tháp dinh dưỡng dành cho trẻ em 12–14 tuổi, bữa ăn hằng ngày nên phong phú, đủ nhóm thực phẩm, đặc biệt tăng cường rau củ quả. Mỗi bữa ăn đều nên có rau, trái cây và hạn chế tối đa đồ ăn vặt chứa nhiều đường, muối hoặc chất béo.
Về chất béo: Ưu tiên phương pháp hấp, luộc thay vì chiên xào; sử dụng dầu thực vật như dầu đậu nành, dầu ngô, dầu hạt cải, dầu hướng dương; không dùng dầu chiên lại nhiều lần và hạn chế thực phẩm đóng gói chứa chất béo chuyển hóa.
Về muối: Giảm lượng muối khi nấu nướng, không đặt nước chấm mặn trên bàn ăn; tránh các món ăn nhanh, đồ ăn vặt chứa nhiều muối.
Về đường: Hạn chế kẹo, nước ngọt có ga, trà sữa, đồ uống năng lượng; thay vào đó, nên ăn trái cây tươi để cung cấp vitamin và năng lượng tự nhiên.
Duy trì những thói quen nhỏ này mỗi ngày giúp trẻ hình thành lối sống dinh dưỡng lành mạnh, bảo vệ sức khỏe lâu dài.
Nhận diện và hạn chế thực phẩm không lành mạnh
Chế độ ăn uống không lành mạnh là chế độ ăn uống không cân bằng về dinh dưỡng, nhiều chất đạm, chất béo so với nhu cầu, nhưng lại thiếu vi chất dinh dưỡng do có ít rau củ quả. Ăn nhiều các món ăn không có lợi cho sức khỏe như chiên rán nhiều dầu mỡ, thức ăn công nghiệp, thức ăn nhanh, thức ăn có nhiều đường và muối
Thực phẩm không lành mạnh thường chứa nhiều chất béo chuyển hóa, đường tự do và muối – những yếu tố gây hại nếu tiêu thụ thường xuyên. Chế độ ăn mất cân đối, nhiều đạm và chất béo nhưng ít rau củ khiến trẻ thiếu vi chất, dễ thừa cân, béo phì và mắc bệnh mạn tính sớm.
Cha mẹ và nhà trường cần hướng dẫn trẻ nhận biết và hạn chế nhóm thực phẩm này. Khi lựa chọn đồ ăn, nên đọc kỹ nhãn mác, hạn chế món chiên rán, thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn, nước ngọt và đồ uống có ga. Khi ăn ngoài, nên ưu tiên các món có rau, ít nước sốt, đường, muối.
Một chế độ ăn uống lành mạnh không chỉ là câu chuyện của hôm nay mà còn là sự đầu tư cho sức khỏe tương lai của mỗi đứa trẻ. Việc xây dựng thói quen ăn uống hợp lý, lựa chọn thực phẩm an toàn và hiểu đúng về dinh dưỡng cần bắt đầu từ gia đình, nhà trường và cộng đồng.
Trẻ em hôm nay được nuôi dưỡng bằng thói quen lành mạnh sẽ trở thành những công dân khỏe mạnh, năng động và có khả năng học tập, lao động hiệu quả hơn trong tương lai.
